Fálkinn - 07.12.1960, Blaðsíða 14

SVO nefnist hæsta fjall á íslandi.
Nafnið lætur ekki mikið yfir sér,
enda er það dregið af dalverpi einu í
Svínafellsheiði, sem heitir Hvannadalur.
Þangað leggja fáir leið sína, og aldrei
hef ég séð ljósmynd þaðan, en hitt er
rétt, að hnúkurinn stendur beint í norð-
austri fyrir botni dalsins.
Hvannadalshnúkur er talinn 2119 m
á hæð frá sjávarmáli, og er þá miðað við
jökulhúfuna á kolli hans, en hún getur
hækkað nokkuð eða lækkað eftir árferði.
Danskir landmælingamenn mældu hæð-
ina nákvæmlega árið 1904. Þeir dvöld-
ust þá lengi sumars á Öræfajökli, og frá
þeim eru runnin örnefnin Hermanna-
skarð, norðan jökulsins; Tjaldskarð á
hájöklinum og Þuríðartindur í austur-
hlíðinni. Sumarið 1956 var hæð Hvanna-
dalshnúkar mæld á nýjan leik með mjög
nákvæmum mælitækjum, en hún virtist
mjög lítið eða ekki breytt.
Eins og kunnugt er, rís Hvannadals-
hnúkur upp úr kolli Öræfajökuls og er
í raun og veru einn af mörgum „hnöpp-
um“ eða strýtum, sem standa í 'hvirfing
um hinn mikla eldgíg á hájöklinum.
Gígur þessi er 2.5—3 km í þvermál frá
austri til vesturs, en um 5 km á lengd
frá norðri til suðurs. Hann er sléttfullur
af jökli og snjó, og þaðan falla marg-
ir og miklir skriðjöklar í allar áttir
gegnum skörð og dalklofa i undirfjöll-
unum. Tvisvar sinnum, síðan sögur hóf-
ust, hefur gígurinn sprengt af sér jökul-
fargið og rutt ógurlegum eldgangi og
jökulhlaupum yfir nærsveitirnar. Sú
saga verður ekki rakin hér, en í fyrra
gosinu 1362 eyddist byggðarlagið Litla-
hérað á austanverðum Skeiðarársandi
og þar með kirkjustaðurinn að Rauða-
læk. Byggðin á Breiðamörk hefur þá ef-
laust orðið fyrir miklu áfalli, þótt ekki
eyddist hún fyrr en síðar.
Síðara gosið hófst í ágúst 1727, og
féll aðaljökulskriðan og vatnshlaupið
fram á Kotáraura, sunnan við hið forna
prestsetur Sauðfell. Þrír menn fórust
í hlaupinu og einnig fjöldi búfjár: Kol-
svart öskumyrkur grúfði yfir byggðinni
í þrjá daga samfleytt. Jökulruðning-
urinn lá marga áratugi á láglendinu,
áður en hann bráðnaði með öllu. Enn
heitir Svartijökull á Kotáraurum, þótt
nú séu þar grjóthólar einir eftir.
Það varð ekki lýðum ljóst fyrr en
eftir síðustu aldamót, hver væri hæsta
gnýpa landsins. Kverkfjöll og Bárðar-
bunga eru lítið eitt lægri en Hvanna-
dalshnúkur, og sumir héldu því fram,
að Snæfell væri höfði 'hærri en önnur
fjöll. Nákvæmar þríhyrningamælingar
af öllum hæstu kennileitum landsins
skáru úr þessu vafamáli.
Hinn fyrsti, sem steig fæti á sjálfan
Hvannadalshnúk, var norski landmæl-
ingamaðurinn, Hans Frisak, í júlímán-
uði 1813. Fylgdi honum Jón Árnason
bóndi á Fagurhólsmýri. Næstur Frisak
kom þangað enskur ferðagarpur, F. F.
W. Howell, sem fór víða hér á landi
og gaf út fallega myndabók um ísland.
Þau urðu ævilok Howell’s að hann
drukknaði í Héraðsvötnum.
Howell gekk á Hvannadalshnúk í >
ágústmán. 1891, og fylgdu honum þrír
menn frá Svínafelli.
Síðan hafa ýmsir gengið á Hvanna-
dalshnúk og flestir lagt leið sína frá *
Sandfelli, en fáeinir frá Fagurhólsmýri.
Frá Sandfelli er um 8 klst. gangur á
hnúkinn, og leggja ekki allir í slíka
göngu.
Eftir að snjóbílar komu til sögunnar
á Vatnajökli, hefur mjög fjölgað heim-
sóknum á Hvannadalshnúk. Þangað fór
fyrst 11 manna hópur á snjóbíl árið
1954. Þeir lögðu upp frá Grímsvötnum
um miðnætti 9. júní, óku suður yfir
upptök Skeiðarárjökuls og því næst upp
mjóan og allbrattan hrygg norðan í
Öræfajökli. Hefur sá hryggur síðan hlot-
ið nafnið Jökulbak. Þar er víðast þver-
bratt vestur af og sums staðar skammt
í slæmar sprungur austan í móti. En
daginn áður hafði Guðmundur Jónas-
son setið lengi dags með kíki á Gríms-
fjalli og skoðað leiðina úr fjarska, enda
þræddi hann nú hiklaust bil beggja milli
sprungukerfanna á Jökulbaki, eins og
hann væri þar gamalkunnugur. Kl. 7
um morguninn var bíllinn kominn efst
á Jökulbak í 1922 m hæð. Blasti þá
Hvannadalshnúkur við í hásuðri og 5
km fjarlægð.
Við höfðum sumir hverjir í hópnum
borið dálítinn kvíðboga fyrir því, að
hæsti tindur landsins væri lágkúruleg-
ur og sviplítill, en það reyndist á allt t
annan veg. Hvannadalshnúkur gekk þeg-
ar í augu allra gestanna og vann hylli
þeirra. Af Jökulbaki að sjá, er hann
„hestfjall“, með reistan makka í austur- »
átt, snjóhvítur og virðulegur. Hlíðin að
norðan er brött og nokkuð sprungin.
Henni hallar niður að Svínafellsjökli,
og er 500 m flugbratti af hnúknum nið-
ur í jökulkvosina.
Þar sem Jökulbak endar, verður
grunnur slakki um þveran Öræfajökul,
. frá austri til vesturs. Það er Tjaldskarð.
Sunnan við skarðið er brött og 'kúpu-
mynduð snæbunga, 2041 m á hæð, og
köllum við hana Snæbreið. Nú gekk
að með éljum á Hvannadalshnúk, og
var því slegið tjöldum í Tjaldskarði
og sofið um stund eftir næturferðina.
Um kvöldið gerði bjart og fagurt veð-
ur. Var þá ekið suður á Snæbreið, þótt
bratt væri, en þaðan opnast útsýn suð-
ur yfir gígsléttuna á hákolli Öræfajök-