Fálkinn - 08.03.1961, Blaðsíða 13

og það er samkvæmt eðli hjátrúar að
geta um reykinn. Þar af hefur myndazt
sú sögn að blá móða hafi legið yfir land-
inu meðan pestin gekk.
Pestin varð þegar 1 stað bráðdrepandi,
svo menn lágu dauðir innan þriggja
nátta. Bendir allt til að hér hafi
lúngnapestartegundin verið að verki,
enda geta heimildir ekkert um kýlin.
Eins og nærri má geta var hér ekk-
ert til staðar er stemmt gæti stigu plág-
unnar né bætt aðbúnað þeirra sem hún
hremmdi; hið eina sem fólk gat var að
deyja drottni sínum; það ráð var tekið
að heita þremur lofmessum „með
bænahaldi og ljósbruna“, og þurraföstu
fyrir kyndilmessu en vatnsföstu fyrir
jól, saltarasaungvum, Maríusaungvum
og að gefa hálfvætt silfurs til Hóla (til
að prýða með skrín Guðmundar góða).
En allt slíkt kom fyrir ekki — — —
Plágan óð nú í fyrstu um Suðurland
og aleyddi víða bæi, en skildi það fólk
eftir ósjálfbjarga sem auðnaðist að
skrimta; þótt tólf menn eða fimmtán
færu með einn til grafar komu oft að-
eins fjórir eða fimm aftur lífs. Fyrstur
presta dó Alexíus eða Áli Svarthöfða-
son, sem virðist hafa verið einn af Skál-
holtsprestum, síðan dó þar á staðnum
Grímur kirkjuprestur og síðan hver
heimapresta eftir annan; séra Höskuldur
ráðsmaður dó á jóladag. Síðan eyddi
pestin Skálholtsstað svo eftir lifðu að-
eins biskupinn, Vilkin hinn danski, og
tveir leikmenn.
Frá þessum fyrstu mánuðum plágunn-
ar hér á landi hefur m. a. varðveitzt
þetta heitbréf:
„Anno Domini 1402 á jóladag fyrsta á
Grenjaðarstað var heitið soddan heiti af
öllum almúga, sem þar var staddur,
guði fil lofs og hans sætustu móður
jómfrú María til heiðurs og virðíngar,
en fólkinu til sáluhjálpar og synda-
lausnar móti þeirri ógurlegu drepsótt,
sem þá fór vestur eftir landinu, í hverri
mikill fjöldi lærðra og leikra, ríkra og
fátœkra fyrir sunnan land, í Húna-
vatnsþingi og í Skagafirði þá þegar með
fljótum aðburðum andazt (hefur), svo
víða var aleytt, bæði af prestum og
leikmönnum. — I fyrstu skyldi hver sá
maður, er aldur og heilsu hefði til,
þurrfasta ævinlega fyrir hinn dýra dag,
ef ei ber Jónsmessu Bagtistæ næsta dag
fyrir. — Hér með skyldu menn ævin-
lega vatnsfasta fyrir allar Maríumess-
ur, þær er ber á mánudag, en þær aðr-
ar nætur jafnmargar, sem hitt hefði áð-
ur lofað ella í vana tekið á hverju ári.
Lesi með hverri vötnunarnótt fimmtán
sinnum Pater Noster og Ave María með-
an hann lifði, en gefi málsverð um 5 ár
sá til hefur með hverri þeirri nótt, sem
hann heitir að vatnsfasta. — Hér með
skyldi hver maður, sá sem minna fé
hefði en fimm hundruð, gefa málsverð
útigangsmönnum um eitt ár með ráði
prests og hreppstjóra, en þeir, sem meira
eigu, skulu gefa eina alin af 50 þeim
sem í búi liggja og mesta þurfa, en með
ráði prests og hreppstjóra um eitt ár í
mat eður fríðu. — Item skal ganga til
Munkaþverár í milli Reykjaheiðar og
Vöðluheiðar, en úr Eyjafirði og Húna-
vatnsþingi til Hóla, úr Skagafirði til
Múnkaþverár eður Þingeyra, fyrir norð-
an Reykjaheiði til Múla, og lesi hver
maður, sem gengur, fimmtíu sinnum
Ave María með knéfalli fyrir líkneskju
vorrar frúr.“
Mörg slík og önnur áheit voru gerð
þótt hér sé sleppt að tilfæra meira af
slíku.
Næsta ár, 1403, var kallað Mann-
dauðaár hið mikla eða Pláguárið; sótt-
in var í algleymingi. í Kirkjubæjar-
klaustri dó ábótinn og sex múnkar, en
sex lifðu. Að Kirkjubæ vígðist önnur
abbadís, Guðrún Halldórsdóttir, en eft-
ir það eyddi pestin staðinn þrisvar að
öllu þjónustufólki, svo að nunnur þær
nokkrar er eftir lifðu urðu sjálfar að
mjalta búfénað; kunnu þó illa til slíks
starfa. Þar komu til kirkju 675 lík af
bráðdauðu fólki, svo að talið yrði, en
eftir það gat einginn hirt um töluna. Þá
eyddist og staðurinn að Þykkvabæ
þrisvar að þjónustufólki, svo eftir lifðu
tveir múnkar og einn húskarl.
„Víða lifðu menn eftir frændlausir;
er sagt að sá maður er Sölmundur hét
hafi erft alla bændaeign í Fljótshlíð,“
segir Espólín.
Og tvö úngmenni: Ögmundur tötur-
kúfur og Helga beinrófa, lifðu af í Aðal-
vík og Grunnavík vestra; giftust síðan
og juku ætt sína.
Manndauðaveturinn síðari, 1403—
Framh. á bls. 31.
FÁLKINN 13