Fálkinn - 13.12.1961, Side 19

dönsku stjórnarumboðsmenn þóttust
þurfa að sýna vald sitt og styrk gagn-
vart innlendum valdsmönnum, og því
vafasamt hvernig farið hefði, ef íslenzk
yfirvöld hefðu ein um málið fjallað.
III.
Á öndverðri 17. öld bjuggu á Sól-
heimum í Skagafirði hjónin Tómas
Böðvarsson og kona hans, Bergljót
Halldórsdóttir. Telur Einar Arnórsson
að hann hafi verið í ætt og allmikilli
vináttu við biskupinn til Hóla, Guð-
brand Þorláksson. Bergljót hafi hins-
vegar verið af Svalbarðsætt og Ragn-
heiðar á rauðum sokkum, ömmubræður
hennar hafi verið Magnús prúði og
Staðarhóls-Páll, o.s.frv. Hafi hún þann-
ig verið í allnánum skyldleika við lög-
manninn. Jón Sigurðsson á Reynistað,
sýslumann Skagfirðinga. Segir E. A. að
Bergljót hafi verið ,,í allnáinni frænd-
semi við flest allt stórmenni landsins"
á þeirri tíð, og að maður hennar hafi
„eigi heldur verið lítilla manna, því
annars hefði hann naumast fengið
Bergljótar“ Bróðir Bergljótar var sr.
Ólafur á Stað í Steingrímsfirði, og fleiri
voru þau systkin. Áttu þau Sólheima-
hjón nokkur börn, og eru ættir frá þeim
komnar.
Þegar hér var komið sögu dvaldist á
heimili þeirra systir Bergljótar ógift,
Þórdís að nafni, ung og gjörfuleg stúlka.
Einhver orðasveimur mun hafa verið
uppi um það innan héraðs, að hún væri
ekki með öllu fráhverf atlæti karlkyns-
ins. Brá hún Þá á það ráð, um eða eftir
áramótin 1608. að leita til frænda síns,
lögmannsins á Reynistað, til þess að
hreinsa mannorð sitt með eiði. Lög-
maður færðist undan að því sinni, lík-
lega talið stúlkuna of unga og að henni
væri engin þörf á eiðvinningu. Féll það
mál niður við svo búið.
Þess má geta, að slíkar eiðtökur voru
mjög algengar í þann tíð, einkum (eða
eingöngu) þegar heldri konur áttu í
hlut. Alkunnur er eiður Ragnheiðar í
Skálholti Brynjólfsdóttur, ennfremur
Þórdísar í Bræðratungu (Snæfr. ís-
landssólar) Sigríðar stórráðu frá Sjá-
varborg, Sesselju í Kalastaðakoti, svo
dæmi séu nefnd. Var það ýmist, að
konurnar heimtuðu eið sjálfar, eða voru
neyddar til eiðvinningar. Hitt er annað
mál, að sjaldnast bættu eiðar þessir úr
skák eða náðu tilætluðum árangri, lík-
lega oftar hið gagnstæða.
Um þessar mundir fór eins og áður
segir lögmaðurinn á Reynistað, Jón Sig-
urðsson, með sýsluvöld í Skagafirði.
Hann var merkur maður á marga lund
og lagamaður mikill, en kvenhollur í
meira lagi, jafnvel svo að til vandræða
leiddi. Segir í Æfiskrám, að hann hafi
„oft verið riðinn við kvennamál“ enda
sást hann lítt fyrir í þeim efnum, varð
t.d. sannur að sök um að hafa reynt að
fá (eina) barnsmóður sína til að rang-
feðra barn er hann átti. Þetta er rétt að
hafa í huga þegar virt eru afskipti hans
af Þórdísi Halldórsdóttur og máli henn-
ar.
Næst skeður það, að Þórdís mætir á
Seyluþingi um vorið, og ber enn fram
krpfur um að mega vinna eiðinn. Var
nú ekki lengur nein fyrirstaða hjá lög-
manni, og sór Þórdís „sig fri att verre
for naturlig Omgengelse til barns Vnd-
fangelse for alle mandspersoner, leff-
endis och döde“. x)
J) Eftir orðalaginu nánast: „saklaus
af samförum, (er) til barngetnaðar
(mættu leiða), etc“.
Eiðstafur þessi er vitanlega stílaður
af lögmanni, og þótt ekki þurfi að skýra
orðalagið rýmra en svo, að ekki hafi
verið stofnað til barnagetnaðar, þá var
sá eiður heldur ekki réttur, því að um
Mikjálsmessu um haustið varð stúlkan
léttari, og ól meybarn, réttum með-
göngutíma eftir að hún leitaði til lög-
manns í hið fyrra skiptið. Hefir stúlk-
an þá gengið með á 4. mánuð, er hún
vann eiðinn.
Nú má ekki slá því föstu, að þótt eið-
ur Þórdísar Halldórsdóttur hafi verið
rangur, þá hafi hann endilega þurft að
vera vísvitandi rangur. Vera má t.d., að
henni hafi ekki verið ljóst, að hún var
barnshafandi. Hafi hún hinsvegar vitað
það, er augljóst, að hún hefir ekki tek-
ið það upp hjá sjálfri sér að vinna eið-
inn heldur hefir hún verið fengin eða
neydd til þess. Og vafalítið má telja, að
lögmaður hafi að minnsta kosti verið
þar eitthvað með í ráðum. Vitanlegt
var. að grunur tók nú mjög að falla á
mág Þórdísar, Tómas Böðvarsson, og að
hætta gat verið á ferðum fyrir þau
Framh. á bls. 54.
FÁLKINN 17
Myndskreyting eftir Ragnar Lárusson.