Fálkinn - 16.05.1966, Blaðsíða 26

HJDRTUR HALLDDRSSDN
FUR
HIM
ISALDiR
Mestan hluta hinnar löngu jarðsögu hefur veðurfar verið
miklu hlýrra um alla jörð en það er á vorum dögum. En
á síðustu milljón árum hefur jörðin fengið að reyna eitt þess-
ara fátíðu og köldu tímabila — tímabil sem einkennist af
mikilli upphleðslu jökuls og fanna á norðurhjara, sem breiðast
svo suður um tempraða belti norðurhvelsins í áföngum —
hinum svonefndu jökulskeiðum. Hið sérstaka ástand okkar
tima birtist m. a. í hitastigi Atlantshafsins, sem er nú um
10 gr. lægra en „venjulega11. Með orðinu venjulega er átt við
meðalhitastig hafsins um þessi 4—5000 milljónir ára sem nú
er álitinn aldur jarðar.
Síðustu milljón ára hafa meiriháttar jökulskeið, með hlý-
viðrisskeiðum á milli, gengið yfir nyrðri hluta norðurhvels.
Er jökulbreiðan komst lengst náði hún frá norðurskauti langt
suður í Þýzkaland og Bandaríki Norðurameríku. Jökulskeið
þessi hafa staðið um 50—70 þúsundir ára hvert. Hinu síðasta
lauk fyrir skömmu, í jarðfræðilegum skilningi, eða fyrir 8—10
þúsund árum. Vegna þess að hvert jökulskeið eyðir mjög
menjum næsta jökulskeiðs á undan, er miklu meir vitað um
hið síðasta, en þau sem áður voru gengin. Hið sérkennilegasta
við hið síðasta er ef til vill það, hve því lauk með skyndileg-
um hætti. Jökullinn bráðnaði óðfluga og rann i stríðum straum-
um og stórfljótum til hafs. Á einum tveim eða þrem þúsund-
um ára hörfaði jökullinn til heimsskautssvæðanna, og á þess-
um skamma tíma hefur loftslag tempruðu beltanna breytzt
úr hreinu heimskautaloftslagi til þess að verða mun hlýrra
en það jafnvel nú er.
KEMMIMGIM LM
CEIMLPPWLMA ÍSALPA
Um orsakir ísalda er ekki vitað með neinni vissu, en ein
hin athygiisverðasta kenning í því sambandi mætti virðast
sú, sem hér verður rædd að nokkru. Leitast hún við að gera
grein fyrir isöldum með hliðsjón af þeim áhrifum, sem að
iörðunni steðja utan úr geimnum.
En ekkert bendir þó til þess — hvorki á forsendum fræði-
kenninga né beinna athugana — að neinar breytingar fari
fram á útgeislan sólar. Það er erfitt að hugsa sér, að nokkuð
það, sem fram fer í iðrum sólar geti valdið merkjanlegum
sveiflum á svo skömmum tíma sem 3000 árum. Timi sá, sem
þarf til þess, að miklar breytingar eigi sér stað á sólu, verður
að mælast í áramilljónum, eða jafnvel þúsundum áramiiljóna.
Það er ennfremur víst, að breytingar á geislamagni sólar frá
ári til árs eru mjög litlar sem stendur. Tæki sólin upp nokkra
nýbreytni í dagfari sínu mundi þess fljótlega verða vart með
nútíma mælitækni.
Þegar sólin er nú þannig úr leik, verður að svipast að ein-
hverjum óvæntari orsökum veðurfarsbreytinga. Skulum við
því snúa okkur beint að nokkrum nýjum hugmyndum, sem
virðast langtum væniofrr-i fíi vinnir>f»s pn hinar eldri tileátur.
HIÐ MIKLA
CRÓÐLRHLS
Tökum þá fyrst dæmi af venjulegu gróðurhúsi undir gler-
þaki og athugum orsakir þeirrar staðreyndar að inni í húsinu
er hitastig mun hærra en úti, enda þótt um enga innri upp-
hitun sé að ræða.
Gegnum glerþakið streymir mikið af hita og ljósi sólar inn
í gróðurhúsið og hitar.plönturnar og annað, sem í húsinu er.
En þótt meir og meir af sólskini bætist við, verða plönturnar
þó ekki æ heitari. Ástæðan er sú, að fyrr eða síðar taka bser
til að veita frá sér jafnmikilli orku og þeirri, sem þær taka
við frá sólarljósinu. En þessi orkuútrás liggur ekki mjög i aug-
um uppi. Hún verður fyrir það, að plönturnar fá innrauða út-
geislan.
Það kann að koma sumum spánskt fyrir, að sérhver hlutur,
sem við höfum daglega með höndum veitir frá sér ósýnilegum
geislum, en það eru hinir innrauðu geisiar, sem eiga þó engan
þátt í að gera hlutinn sýnilegan. Það verða þeir einungis við að
endurvarpa venjulegu ljósi.
En snúum okkur nú að því, sem öllu máli skiptir í þessu
sambandi. Glerþak gróðurhússins leyfir ijósinu greiða leið
inn í húsið, en það hleypir ekki hinum innrauðu geislum
plantnanna og annars, sem inni er, jafngreiðlega út aftur.
Því er hitastigið inni fyrir hærra en hitastig loftsins fyrir
utan.
Nú gegnir gufuhvolf jarðar sama hlutverki og glerþak
gróðurhússins. Það hneigist til að binda hina stöðugu út-
geislan yfirborðs jarðar og hækkar því lofthitann mjög veru-
lega. Þessi hitaaukning hefur úrslitaþýðingu fyrir alla okkar
tilveru. Að öðrum kosti mundi eilíf ísöld ráða ríkjum á jörðu
hér.
Ef nú þessir glerþaks-eiginleikar gufuhvolfsins rýrnuðu til
muna, er bersýnilegt að ný ísöld mundi ríða yfir. Þetta yrði,
ef þéttleiki þeirra lofttegunda, sem mestan þátt eiga í að
binda hina innrauðu útgeislan, minnkaði verulega. En sú loft-
tegund, sem mestu máli skiptir í þessu sambandi, er vatns-
gufa.
Stundum þéttist vatnsgufa lofthvolfsins og fellur niður sem
regn. Slíkt verður að sjálfsögðu til að draga úr vatnsgufu-
magni loftsins, en uppgufun hafanna hefur gagnstæðar verk-
anir. Vatnsgufumagn lofthvolfsins er því í jafnvægisstöðu
milli þessara tveggja atverkana Þetta jafnvægi getur bersvni-
lega breytzt, þannig að vatnsgufumagnið minnki vegna auk-
innar tilhneigingar gufunnar til að falla sem regn, Því eins
og áður var lýst, er vart hægt að gera ráð fyrir breytingu á
því magni Ijóss og hita sem við fáum frá sólu.
Með hverjum hætti er þá hægt að hugsa sér slíka aukn-
ingu úrfellis? Með því að gera ráð fyrir, að lofthjúpnum ber-
ist mikil mergð af loftsteinaögnum. En í geimloftinu á milli
plánetanna er mikill araerúi slíkra agna. og stöðugt berst
26
FALKINN