Fálkinn - 16.05.1966, Blaðsíða 40

XJTI
VORN GEGN VEGRUN
ÍNNI
VERND GEGN SLAGA
HVERS VEGNA
Jbúðarhús hér á landi eru
yfirleltt byggð úr steinsteypu
cða öðru álíka opnu efni og
upphituð flesta tíma ársins.
StofuHitinn er þvi hœrri en (
loftinu úti og getur borið
mikfu meiri raka f formi
vatnsgufu en útiloftið. Þetta
rakahlaðna. lóff leifar 6 út»
veggl hússins, og ef ekki er
séð fyrir sérstöku, vatnsgofu*
heldu lagi innan á útvegg]-
unum, Jcemst rakinn úr stof-
unum inn i veggina og þctt-*
ist þar eða I einangrun
þeirra. Spred JSatin hindrar
að raki komist I útveggina
innan frá. • Ufanhússmglning
þarf að geta hleypt faka úr
múrnum út í gegnum sig,
enda þótt hún þurfi einnig
að vera vatns* og veðurheld,
Úti Spred hefur þessa eigin-
lcika framar öðrum málning-
arfegundum, og er framleitl
sérstaklega fyrir* tslenzka.
Afaðhœtfi og. veðrpttu.
in voru saumuð við þvengi, að
þvi er líklegast verður að telj-
ast, en þvengirnir voru síðan
festir við tréspjöld, þannig að á
spjöldin hafa verið boruð göt
við kjölinn og þvengirnir fest-
ir i þau með litlum fleygum.
Síðan hafa spjöld (og kjölur)
að líkindum verið klædd með
skinni. ’Þessa bók hefur Snorri
Andrésson bundið og skartað
rauðu skinni' stendur skrifað í
handriti einu í Árnasafni (ÁM
671 4to); Snorri þessi dó að
Helgafelli 1382. Band það sem
hann skartaði rauðu skinni er
löngu glatað, svo sem flest
önnur gömul bönd íslenzk. Fá-
ein íslenzk handrit eru til, sem
hafa verið saumuð inn í skinn,
þannig að gerð var kápa úr
skinni og kverin saumuð við
kjölinn. Sum af þessum bönd-
um eru æði fornleg, en mér
er ókunnugt um hve aðferðin
er gömul.
Suður i Evrópu voru bækur
bundnar í tréspjöld með líkum
hætti og hér hefur verið lýst,
spjöldin klædd með skinni og
stundum skreytt með gulli og
gimsteinum.
En þótt íslenzkar skinnbæk-
ur hafi vafalaust margar verið
skartaðar rauðu skinni, hefur
ekkert þvílíkt band varðveitzt.
Að vísu eru enn til allmörg
handrit bundin í tréspjöld, og
á fáeinum eru spjöldin klædd
leðri, en ekki eru þau bönd
jafngömul handritunum. fs-
lenzkar skinnbækur hafa flest-
ar verið mikið lesnar, og má
búast við að böndin hafi fljót-
lega látið á sjá. í Konungsbók-
hlöðu í Stokkhólmi er varð-
veitt stór skinnbók með heil-
agra manna sögum, auðkennd
Perg. fol. nr. 2; hún er bundin
í þykk tréspjöld. í fremra
spjaldið er töluverð lægð með
mörgum fínum rispum, og er
auðséð hvernig á henni stend-
ur: bókin hefur verið notuð til
að skera á henni tóbak. Merki
um þessa sömu notkun sjást á
tréspjöldum á stórri skinnbók
í Árnasafni, sem auðkennd er
ÁM 61 fol.
Bókfellið var dýrt, og varð
af þeim sökum að fara spar-
lega með það. Þess vegna er
það, að á skinnbókum eru fæst
orð skrifuð fullum stöfum;
skriftin var bundin, sem kallað
var. Sérstök tákn voru notuð
fyrir einstöku algeng orð, til
dæmis var fátítt að skrifa ok
(og) með bókstöfum; í elztu
skinnbókum íslenzkum var í
stað þess notað merki sem líkt-
ist tölustafnum 7, en síðar varð
það líkara z með striki þvert
yfir legginn. Algengt var í
fyrstu að skrifa m-rúnina fyr-
ir orðið maður, en síðar var
venjulega skrifað m með r yfir
línu. Hljóðasambönd, svo sem
ar, er, ir, or, ra, va, ta, us, o. fl.
voru sjaldnast skrifuð fullum
stöfum, heldur voru merki sett
yfir línu þar sem við átti. Með
þessu móti var hægt að koma
fyrir miklu lesmáli á hverri
blaðsíðu. Kvæði og vísur var
siður að skrifa í heilar línur
eins og óbundið mál, en vísu-
orð voru oft aðgreind með
depli. Greinaskil tíðkuðust
ekki; hins vegar var óbundnu
máli skipt niður í kápítula, og
er algengast að fyrirsögn sé
fyrir hverjum.
Þegar bók var skrifuð, skildi
ritarinn venjulega eftir autt bil
fyrir upphafsstaf og fyrirsögn
hvers kapítula, oftast stærst
bil fyrir fyrsta staf bókar-
innar, eða þar sem nýr þáttur
eða saga hófst, ef margar sögur
voru skrifaðar á sömu bókina,
sem mjög var algengt. Síðan
tók annar maður við og skrif-
aði fyrirsagnir með rauðu
bleki og dró upphafsstafina í
ýmsum litum. Þetta var kallað
að lýsa bókina. Oft voru dregn-
ar myndir í upphafsstafi, bæði
mannamyndir og dýra, en að
auki ýmiss konar skraut sem
ég hætti mér ekki út í að lýsa,
enda ekki á annarra færi en
listfræðinga. Lýsingar sumra
íslenzkra handrita eru hrein
listaverk;þær eru meðalmikils-
verðustu minja sem varðveitzt
hafa um íslenzka myndlist síð-
miðalda.
Fræðimenn þeir sem fást við
rannsóknir íslenzkra handrita
þykjast góðir ef þeir geta bent
á líkur fyrir því í hvaða fjórð-
ungi landsins þær bækur hafa
verið skrifaðar, sem þeir fjalla
um í það og það skiptið.
Nöfn manna sem skrifuðu þær
skinnbækur íslenzkar, sem enn
eru til, eru langsamlega flest
ókunn; slíkt hið sama telst til
undantekningar ef hægt er að
benda á ákveðinn bæ eða stað,
þar sem tiltekið handrit hafi
verið skrifað. Liklegast verður
að teljast að bókagerð hafi ver-
ið mest í klaustrunum og á
kirkjustöðum þeim sem ríkastir
voru, en ekki verður betur séð
en að leikmenn hafi einnig
fengizt við bókagerð hér á
landi, þótt sumum útlendum
fræðimönnum þyki það ótrú-
legt.
Á sumum handritum eru
margar hendur, og dæmi eru
þess að skiptir um hönd með
fárra lína millibili. Augljóst er
að þar sem þessi handrit voru
rituð hafa verið margir skrifar-
ar, og mætti þá ætla að á þeim
stöðum hafi verið stunduð.
bókagerð. Handbragð á fjöl-
mörgum íslenzkum handritum
ber þess augljósan vott að
þau eru rituð af vönum skrif-
urum, sennilega mönnum sem
hafa haft það að atvinnu að
skrifa bækur; á sama hátt má
ArshAtIðie
BRÚÐKAUPSVEIZLUR
FERMINGARVEIZLUR
TJARNARBLÐ
SÍMl ODDFELLOWHUSINU sími
19000 19100
SÍÐDEGISDRYKKJUR
FUNDARHÖLD
FÉLAGSSKEMMTANIK
40
FALKiNN