Fálkinn - 16.05.1966, Blaðsíða 41

setla, ef nokkrar bækur eru til
með sömu hendi, að þær hafi
verið ritaðar af manni sem
hafði skriftir að atvinnu. Af
þessu verður þó ekki dregin ein-
hliða ályktun. Það er alkunn-
ugt að menn skrifa misjafnlega
vel, og þess. eru mörg dæmi
frá síðari öldum, að menn sem
höfðu góða rithönd hafa gripið
í að skrifa bækur, þótt aðal-
atvinna þeirra væri'önnur, og
verður vitanlega ekkert full-
yrt um hve mikill hluti ís-
lenzkra skinnbóka hefur verið
skrifaður af þeim sem höfðu
bókagerð að aðalstarfi. Það
efni hefur ekki verið kannað
til hlítar, en svo virðist sem
nokkra vitneskju megi fá um
þetta með skipulegum rann-
sóknum.
Á Bretlandseyjum og víðar
í Evrópu voru skrifstofur í
klaustrum, og sums staðar sátu
munkar við skriftir í eins konar
básum. Þar sem regla var
ströng unnu skrifarar sex
klukkustundir á dag; þeir
skrifuðu við dagsbirtu, en ljós
voru ekki leyfð. Um aðstöðu
íslenzkra skrifara eru engar
heimildir til. Stöku sinnum
kemur þó fyrir að þeir hafa
klórað athugasemdir um líðan
sína á spássíur bóka þeirra sem
þeir voru að skrifa; mest af
þessu er barlómur: ’illt er að
skrifa í útnyrðingi' — ’augna-
veikur ér aulinn' — ’Jesús
Máríuson sjá þú til augna
þræls þíns'. Þetta stendur allt
í rímnahandriti frá 16. öld,
ÁM 604 fol. Ugglaust mætti fá
nokkra mynd af högum skrifar-
anna og viðhorfum þeirra til
verksins með því að tína allt
til sem þeir hafa krotað um
þetta efni á spássíur bóka
sinna, en það hefur aldrei ver-
ið gert. Gaman er að veita því
athygli, þegar sögur eru mis-
munandi skemmtilegar, svo
sem Ólafs saga Tryggvasonar
hin mesta, sem er hundleiðinleg
á köflum, að orðamunur í hand-
ritunum er greinilega meiri í
leiðinlegu köflunum en þar
sém efnið er skemmtilegt.
Stundum hefur skemmtilegt
éfni þó ekki nægt til að halda
skrifaranum vakandi; Páll
Sveinsson úr Flóa skrifaði
Njálu upp eftir skinnbók á
seytjándu öld; þegar hann var
langt kominn með verkið hefur
hann skrifað á spássíu í skinn-
bókinni: ’fá þú ómak, so drjúg
sem þú ert; það mun þeim
þykja, sem eftir þér klórar.*
FÁLKINN FLÝGUR ÚT
____Melka STRETCH ENKALON
Framh. af bls. 17.
vilja grafast eftir frumtexta
einhvers ritverks sem geymt er
í mörgum handritum. Þá þurfa
þeir að bera handritin saman
orð fyrir orð, skipta þeim í
flokka, og vega og meta ein-
staka lesháttu. Þegar handrit
er aðeins eitt eru menn að sjálf-
sögðu lausir við öll þvílík
heilabrot, en nærri má geta
hversu traustur textinn er
þegar aðeins er til ein uppskrift
sem máske er mörgum öldum
yngri en frumrit verksins. Því
fleiri handrit sem til eru, því
meiri von er um réttan texta.
Hvaða íslenzkt fornrit skyldi
þá vera til í flestum uppskrift-
um? Ekki er það nú Njála, þó
að hún hafi vinsæl verið. Það
rit sem ber af öllum öðrum að
uppskriftafjölda er lögbókin
gamla sem Magnús Hákonar-
son Noregskonungur setti ís-
lendingum, og kölluð er Jóns-
bók eftir lögmanni þeim er
flutti hana hingað út árið-
1281. í fyrstu voru íslendingar
tregir til að taka við þessum
nýju lögum, en með tímanum
breyttist viðhorf þeirra, og
þótti þá konungur sá sem lögin
hafði sett rétt nefndur lagabæt-
ir. Ekki varð því við komið er
grein þessi var samin að kasta
tölu á öll handrit Jónsbókar,
en ég ætla að þau séu einhvers
staðar á þriðja hundraðinu.
Notagildi lögbókarinnar í skipt-
um manna, bæði við friðsemd
og deilur, hefur mestu valdið
um útbreiðslu hennar, og
aldrei þótti of snemma byrjað
að kenna ungum sveinum
krókstigu laganna. Það er í
frásögur fært að Páll Vídalín
lögmaður var látinn læra að
lesa á gamla lögbók sem skrifuð
var á skinn, enda varð hann
allra manna lögfróðastur um
sína daga og ritaði merkilegar
skýringar yfir fornyrði lögbók-
arinnar.
Á sextándu öld urðu geysi-
legar byltingar í andlegu lífi
íslenzku þjóðarinnar, og var
þeirra mest trúarbyltingin frá
kaþólsku til Lútherssiðar, með
öllum sínum slóða. Siðaskiptin
urðu afdrifarík fyrir einn flokk
skinnbóka: þann sem geyjndi
kaþólsk helgirit. Öllum pápísk-
um villuritum skyldi nú tor-
tímt, og skal hér engum getum
að því leitt hvað farizt hefur í
þeim hreinsunareldi, en mest-
megnis hafa það verið latinu-
ER NÝJUNG
Sérstaklega mjúkur
FLIBBI — Þetta er
hifl mjúka, þægilega
skyrta sem þrettgir
hvergi að.
melka
HERRADEILD
i; "J
Austurstræti 14, sími 12345
Laugavegi 95, sími 23862
rit. Jón lærði segir frá því í
Bragasögu sinni, sem máske er
ekki óyggjandi heimild, að bók-
um Helgafellsklausturs „ásamt
því öðru gömlu kirkjurusli"
hafi verið eytt í tveimur eða
þremur geysimiklum brennum.
Hætt er við að ekki hafi þá
altént verið vandlega lesnir
sauðir frá höfrum, enda gat
verið blandað efni í einni og
sömu skinnbókinni. En á móti
kom bókaást íslendinga og bók-
menntaást sem lífi hélt í mörgu
skinnhandritinu; og bryndreki
hins lúterska rétttrúnaðar,
Guðbrandur Hólabiskup, tók
frægasta helgikvæði úr ka-
þólskum sið upp í Vísnabók
sína.
Svo hagaði til að samtímis
siðaskiptunum urðu tvennar
stórbreytingar í bókagerð hér
á landi: Farið var að rita á
pappír í staðinn fyrir skinn, og
fyrsta prentsmiðjan var flutt
til landsins fyrir atbeina Jóns
biskups Arasonar. Elzta papp-
írsbók íslenzk sem varðveitzt
hefur er einmitt bréfabók
fyrsta lútherska biskupsins,
Gissurar Einarssonar. Úr þessu
var skammt að bíða að pappír-
inn leysti bókfellið gersamlega
af hólmi, og þótt stöku skinn-
bækur væru enn búnar til sam-
kvæmt gamalli hefð, þá hafði
það litla hagnýta þýðingu.
Pappírinn færði fornbókmennt-
unum að sumu leyti böl, en
þó meiri blessun. Þegar komin
var pappírsuppskrift gamallar
skinnbókar, hrein og auðlæsi-
leg, með leturgerð og stafsetn-
ingu samtímans, þá hafði skinn-
bókin glatað notagildi sínu og
var gjarna rifin í tætlur. En
pappírinn var s^vo mörgum
sinnum auðfengnari og ódýrari
en bókfellið að uppskriftir forn-
rita færðust nú stórkostlega í
aukana, þekking jókst og áhugi
glæddist á fornritunum, enda
studdu hér að áhrif hinnar suð-
rænu fornmenntastefnu sem
hingað barst um þessar mund-
ir. Mörg skinnbókin sem átt
hefði glötun vísa hvort eð var,
öðlaðist eilíft líf í uppskriftum
á pappír, þótt þær uppskriftir
væru sjaldan alveg villulausar.
Prentlistin var tekin í þjónustu
kirkjunnar og hafði þar þe?ar
FALKINN
41