Fálkinn - 27.06.1966, Blaðsíða 20

Oft á tíðum verður að
kafa gegnum vatns-
fyllta ganga, og kemur frosk-
mannabúningurinn sér þá
vel.
ar og skín í öllum regn-
bogans litum, og í hvert
sinn sem hann hreyfir ljós-
ið giíeistar umhverfið af
geislandi skini.
Mennirnir þrengja sér
lengra inn í fjallið, og í
fjarska heyra þeir nið, sem
verður sterkari með hverju
fótspori, og þeir koma að
litlu neðanjarðarstöðuvatni
með freyðandi bylgjum.
Sterkur loftstraumur þrýst-
ist inn í hellinn gegnum
þröngan gang. Litlu munar
að slokkni á steinolíulömp-
unum þeirra.
Þrem vikum síðar taka
þeir til við næsta áfanga.
Mörk bindur taug um mitti
sér og syndir yfir vatnið,
yfir á bakkann hinum meg-
in. Þegar hann loks kemur
tii baka, er hann næstum
mállaus af æsingi. Allt það
sem á undan er skoðað, er
bókstafiega. ekkert á móti
því, sem handan við vatnið
býr. Þar er undursamlegt,
ótrúlegt og ævintýralegt um
að lítast...
En það liða sex ár, þangað
til öðrum en honum auðnast
að líta augum alla dýrðina.
Mörk fejlur á vígvöllum
fyrri .heimsstyrjaldarinnar
strax þann 22. október árið
19J4, og það. er ekki fyrr
en árið 1919, sem rannsókn-
unum er haldið áfram.
. Eftir mikla erfiðleika
tekst mönnum að komast
yfir vatnið og þrengja sér
gegnum vindglufuna, og sjö
metrum innar í fjallinu
standa þeir alit í einu í 40
metra hárri hvelfingu, ólýs-
anlega fagurri. Hún.er strax
skýrð Alexanders von Mörk
dómkirkjan. Og sífellt fleiri
hvelfingar mæta undrandi
augum þeirra. Er hellirinn
óendanlegur? Það er ekki
fyrr en mörgum áratugum
síðar, sem menn vita með
vissu, að hann er 30,000 fer-
metrar af ísiþöktu rými. og
í honum eru ekki færri en
fjörutíu kílómetrar af göng-
um, hvelfingum og rangöl-
um. Þetta er stærsti íshellir
í Evrópu, af þeim sem þekkt-
ir eru.
í stærstu hvelfingunni
stendur krukka með öskp
Aiexanders von Mörk. Hans
síðasta ósk var að fá að hvíla'
í hjarta þess fjalls, sem hann i
ejskaði.
fshellarnir eru sífellt að
breyta um lögun. Eftir því
sem jökulhettur Alpafjalla
minnka (eftir 100 ár verða
Alparnir íslausir!), verður ís-
lagið í hellunum þykkra og
þykkra, þangað til það að
lokum fyllir upp í ganga og
hvelfingar. Á hverju vori
verður að sprengja burt 4 til
5 tonn af ís til að komast inn
í hellinn. Það er engu líkara
en fjallið sjálft leggi sig
fram um að hindra mann-
skepnuna í að afhjúpa millj-
ón ára gamla leyndardóma
þess.
Með þugsjönaeldþ hetju-
móði og frámúrskarandi
skipulagningú hefur mönn-
um tekizt að finna og rann-
saka helli eftir helli. Það eru
ekki nema þjálfuðustumenn,
sem geta þrengt sér svo
kilómetrum skiptir inn 1
jörðina. Samt sem áður er
það ekki eingöngu af íþrótta-
áhuga og löngun til að setja
met, sem menn leggja hella-
könnun fyrir sig, heldur
fullt eins mikið af ósveigjan-
legri rannsóknarþörf, líkri
þeirri sem kemur fram í
sögu Jules Verne „Leyndar-
dómar Snæfellsjökuls“. Hið
óþekkta og ósigraða hefur
ævinlega freistað mannanna
— frumskógar hitabeltisins,
hæstu fjallstindar og myrk-
ustu undirdjúp sjávarins, og
sá sem einu sinni hefur aug-
um litið undrasmíð náttúr-
unnar í iðrum jarðar, hann
mun langa til að fara aftur,
jafnvel þó að honum sé full-
Ijóst að það geti kostað hann
lífið.
Engirjn verður hellakönn-
uður á einum degi. Mörg ár
geta liðið áður en maður-
inn er fær í flestan sjó í
þeim efnum. Eðlislægir eig-
inleikar, sem slíkur maður
þarf að vera búinn, eru við-
bragðsflýtir, að vera fljót-
ur að taka ákvarðanir við
tvísýnar aðstæður, lifandi
athygli og félagsandi.
Ytri útbúnaður er sem
hér segir: Vatnsþéttur sam-
festingur, líkur þeim sem
froskmenn nota til að skýla
gegn raka og áur, skór
með mannbroddum, hjálm-
ur, hakar, klifuröxi, streng-
ir, reka og kaðalstigi úr
málmþræði, eða næloni með
þrepum úr alúmíní. Hella-
könnuðurinn verður að geta
klifrað eins og bezti fjall-
göngumaður og jafnvel enn
betur, þar eð hann klifrar
í myrkri.
Bergmálið kastast fram
og aftur eftir göngunum og
gerir mönnum illkleift að
gera sig skiljanlega. Mis-
skilningur getur orðið ör-
lagaríkur, og þess vegna
hafa menn komið sér saman
um þrenns konar fyrirfram-
ákveðin merkjahljóð. „E“
þýðir t. d. að leiðangurs-
menn eigi að strekkja á líf-
taugunum og stanza. Síðan
mega þeir ekki hreyfa sig
um eitt einasta hænufet,
þangað til foringinn hefur
hrópað „U“, sem þýðir
„áfram niður“. Þegar allir
eru komnir til botns í
sprungunni er hrópað „A“,
sem þýðir „Upp“.
Stalhjálmurinn hlífir höfði
mannsins fyrir hættu, sem
alls staðar liggur í leyni:
grjóthruni. Framan á hjálm-
inum hefur hann litla en
sterka lugt, og í líflínunni
er innofinn símaþróður,
þannig að alltaf er hægt að
vera i sambandi við hjálpar-
menn, sem bíða úti fyrir
hellinum, eða einhvers stað-
ar í honum. Sé leiðangur-
inn gerður í helli með
vatnagangi, verður að
huga vandlega að veðurspá
og loftþyngdarmæli (baró-
meti). Loftþrýstingurinn má
ekki vera fallandi, því að
eftir mikla regnskúri stíg-
ur vatnið í göngunum og
getur lokað þröngum út- 1
gangi. Þegar loftið þjappast
saman í göngunum og brýzt
fram með ærandi hávaða,
er flótti eina leiðin til björg-
unar, flótti undan vatninu
og dauðanum...
í fjölda hella komast
menn ekki áfram án þess
að hafa litla alúmín- eða
gúmbáta, sem þeir bera á
bakinu. Bjargvesti heldur
sundmanninum á floti, en
hann myndi veltast stjórn-
laust í straumnum, ef hann
hefði ekki blýsóla undir
skónum sínum. Þeir halda
honum uppréttum í vatninu.
Eldspýtur og kerti eru höfð
í hjálminum.
ísiþaktir klettaveggir eru
sigraðir með hjálp egg-
hvassra fótjárna, sem rekin
eru í gljána. Á bröttum
klettaveggjum getur tekið
margar mínútur að skipta
um fót, og þegar ekkierhægt
að komast lengra með hjálp
fótjárnanna grípur hægri
höndin til ísaxarinnar. Oft
verður að höggva yfir hundr-
að þrep í ísinn og kletta-
vegginn, áður en hann er
yfirstiginn. Á niðurleið ér |
stuðzt við taugar, sem festár
eru í 30—50 cm langa króka.
Boðorð hellakönnuðarins
er fyrst og fremst: Veríh
rólegur hvað sem á gengur.
Allt í einu kveður við vá-
brestur eins og fallbyssu-
skot í göngunum. Eru þau
að hrynja saman? Nei, þetta
er ekki annað en meinlaus
. frostsprenging. Á sumrin
getur komið fyrir að geysi-
stórar ísfyllur spryngi frá
veggjunum og splundrist í
ótal agnir.
Það fer jafnvel hrollur
um gamalreynda hellakönn-
uði, þegar þeir rekast á lík
af manni einhvers staðar
inni í fjallinu. Hans hefur
kannski verið saknað í
fjallabyggðinni mánuðum
saman, og nú liggur hann
þarna, hefur hrapað til
dauðs eða soltið í hel.
20
FALKINN