Fréttablaðið - 12.12.2009, Qupperneq 58

MENNING 6
BRÉF TIL NÆTURINNAR
Kristín Jónsdóttir
Niðurstaða: Ort af mikilli íþrótt
og opnu hjarta.
★★★★
Bókin ber með rentu undirtitilinn
„ástarsaga“ og er frumraun höf-
undar, hennar fyrsta bók. Þetta
er saga um ást – ást í meinum, for-
boðna ást, sönn og opinská og eink-
ar persónuleg, frásögn af ógndjúp-
um innri átökum, saga um synd
og syndaaflausn, baráttu náttúr-
unnar og blæðandi ástríður. Bók
sem vekur undrun og aðdáun, ort
af mikilli íþrótt og opnu hjarta.
Hér fer saman víðtæk kunnátta og
ótvíræð skáldgáfa. Lesandinn er
víða alveg gáttaður og trúir tæp-
ast eigin augum – þetta á ekki að
vera hægt: yrkja „einsog“ Davíð
og Tómas og Hulda og Stefán frá
Hvítadal án þess að endurtaka neitt
eða apa eftir. Komast upp með að
ríma hold við mold án þess að líta
til baka. Engin átök við fyrirrenn-
ara eða forskrift. Ég tek ofan.
Bókin er tæpar eitthundrað síður
og frásögnin er samfelld, stígandi
atburðarás og stríð framvinda.
Undir lokin verða síðan efnis-
leg straumhvörf sem ljóðformið
bregst strax við og undanbragða-
laust: verður þá bæði knappara og
nýtur meira frelsis. Ljóðin eru í
bundnu máli: taktviss hrynjandi,
reglubundinn kliður, rím og stuðl-
ar, rómantískir bragarhættir og
nýklassískir, liðir ýmist stígandi
eða hnígandi eftir efni og aðstæð-
um. Sígild ástarsaga í sígildum bún-
ingi en ilmar þó af nýútsprungnu
brumi og sýnilega ort af fullum
heilindum – hér er hvorki verið að
yrkja upp skólaljóðin né æfa sig í
bragfræði liðinnar tíðar: háttur
ljóðanna er eiginlegur hjartsláttur
þeirra en hvorki flík né skart. „...
eilífðin varir andartak / uns iðan í
strenginn fellur.“ (49). Jafnvel son-
netturnar eru svo tilgerðarlausar
og eðlilegar að lesandinn trúir því
að málsatvikið hafi valið sér þann
stakk (en ekki öfugt) og tekur ekki
eftir hættinum fyrr en eftirá.
Skáldskaparmálið er agað og nán-
ast engin dæmi um að bragurinn
beri efnið ofurliði, eða að rím eða
stuðull eigi sér (öðru fremur) for-
sendu í forminu – eru það fremur
fáséð heilindi í bundnum kveðskap
síðustu ára. Tilfinning ljóðanna er
ekta en viska þeirra skáldskapur
sem vex af sömu rót og umfaðm-
ar eigin búning átakalaust. Mál-
blóm ljóðanna spretta öll af ástríðu
skáldsins og eru því hvergi afskor-
in, því síður sölnuð.
Vex í augum
vonlaust stríð
sem verður að heyja
Í öskrandi þögn
býr ótti og kvöl
sem engum má segja
... (85).
Flest ljóðanna eru ort í fyrstu
persónu eintölu og persónur bók-
arinnar eru tvær í forgrunni frá
upphafi til enda: ég og þú – hún
og hann. Hún (ég) er ljóðmæland-
inn, hann (þú) er vinur hennar og
ástmaður. Frá þessari reglu er þó
vikið einstaka sinnum og alltaf
með augljósum hætti. Lesandinn
er aldrei ávarpaður og framsetn-
ingin er hvergi eintal við þriðja
aðila. Skáldið hvorki vill né reyn-
ir að draga lesanda sinn á tálar né
þrengja sér uppá hann – eiginlega
kemur hann skáldinu ekki við og er
hálfgerð boðflenna eða ósýnilegur
næturgestur. Nýtur kræsinganna í
einrúmi, jafnvel í fjarska. Sem er
vitaskuld ekki aðferð nútímaljóðs-
ins en þakklát afvötnun (í þessari
bók) þess geislavirka atóms sem
allt vill stuða. Og bókin er líka mál-
svörn: rýfur þrúgandi þögn.
Í bókinni er ekkert sem þarfnast
túlkunar eða greiningar, merking
hennar hvergi loðin eða falin. Tákn-
in gagnsæ og myndmálið skýrt,
ljóðmálið einfalt og blátt áfram.
Nýgervingum beitt af kunnáttu og
yfirvegun. Hvergi neytt bragða til
að villa um fyrir lesandanum né
véla hann út á hálan ís. Bókin er
auðlesin og aðgengileg. Íslenskur
alþýðukveðskapur. Náttúrufegurð
og færni. Þjóðlegar ær og kýr. Samt
engin sveitasæla og engum dylst að
raunveruleg saga býr að baki, ang-
ist ljóðanna á sér uppsprettu í ævi
höfundar. En blessunarlega er búið
svo um hnúta að ástæðulaust er að
fletta upp í einkalífinu til að skilja
ljóðin og verða fyrir áhrifum. Les-
andinn þarfnast einskis annars en
orðin tjá – ljóðin sjálf eru sitt eigið
„se og hör“. Þessvegna eru þau
ekki einstaklingsbundin (þótt þau
séu mjög persónuleg) og lesandan-
um vandalaust að finna þeim stað
í eigin brjósti.
Ljóðabók er aldrei algóð nema allt
sem í henni stendur sé nýtt undir
sól og mána, bæði hvað er sagt
og hvernig, og mörk þess (hvað &
hvernig) hverfi í inntaki orðanna.
Þá er ekki beðið um lítið – og á ekki
við um þessa bók. En höfundurinn
hefur full tök á skáldskapargrein
sinni og yrkir ljóð sem unun er að
lesa. Sérstaða þessarar bókar er
heillandi.
SIGURÐUR HRÓARSSON
Ást í föstu formi
Kristín Jónsdóttir skáld.
F
réttablaðið leitaði til ell-
efu sérfróðra bókabéusa
til að velja bestu bækurn-
ar frá árinu 2000. Fyrir-
komulagið var þannig að
álitsgjafarnir voru beðnir að velja
fimm bestu skáldverk áratugarins
að þeirra mati og raða þeim í röð.
Stig voru gefin fyrir hvert sæti og
voru stigin lögð saman til skera úr
hverjar væru bestu bækur áratug-
arins. Til greina komu öll íslensk
skáldverk sem gefin voru út frá
2000-2009. Með skáldverkum er
átt við sömu verk og eru gjald-
geng til Íslensku bókmenntaverð-
launanna í flokki fagurbókmennta
(skáldsögur, smásögur, ljóð og svo
framvegis).
Listi álitsgjafanna var skemmti-
lega fjölbreyttur. Sex skáldverk
skáru sig úr að mati álitsgjaf-
anna, þótt munurinn hafi ekki
verið afgerandi. Eins og búast
mátti við voru margar bækurnar
tilnefndar til Íslensku bókmennta-
verðlaunanna á sínum tíma, þar á
meðal allar bækurnar í fimm efstu
sætunum að Áhyggjudúkkum und-
anskildum. Einnig má finna nokk-
urn fjölda bóka sem voru ekki
tilnefndar. Fimm verðlaunabæk-
ur áratugarins komust þó ekki á
blað: Aldingarðurinn eftir Ólaf
Jóhann Ólafsson, Fólkið í kjallar-
anum eftir Auði Jónsdóttur, Öxin
og jörðin eftir Ólaf Gunnarsson,
Hvar sem ég verð eftir Ingibjörgu
Haraldsdóttur og Gula húsið eftir
Gyrði Elíasson.
Krimmar áttu ekki upp á pall-
borðið hjá álitsgjöfum blaðsins,
aðeins einn reyfari komst á blað
– Skipið eftir Stefán Mána.
BESTU
BÆKUR
ÁRATUGARINS
Við lok hvers áratugar er til siðs að líta yfi r farinn
veg og meta það sem vel var gert. Fréttablaðið tók
forskot á sæluna og leitaði til sérfræðinga um hvert
væri besta íslenska skáldverkið sem komið hefur út á
undanförnum áratug.
ÁLITSGJAFAR FRÉTTABLAÐSINS
Ásgeir H. Ingólfsson, ritstjóri Kistunnar.
Eiríkur Guðmundsson, útvarpsmaður á Rás 1.
Gunnþórunn Guðmundsdóttir, bókmenntafræðingur og ritrýnir á Bókmenntavefnum.
Haukur Ingvarsson, útvarpsmaður á Rás 1.
Jón Yngvi Jóhannsson, bókmenntafræðingur og ritrýnir Pressunnar.
Páll Baldvin Baldvinsson, fulltrúi ritstjóra á Fréttablaðinu.
Soffía Auður Birgisdóttir,
Úlfhildur Dagsdóttir, bókmenntafræðingur og bókverja.
Þórarinn Þórarinsson, blaðamaður á DV.
Þórunn Hrefna Sigurjónsdóttir bókmenntafræðingur.
Þröstur Helgason bókmenntafræðingur.
HVERT ORÐ ER ATVIK OG DYR AÐ
DRAUMI eftir Þorstein frá Hamri.
„Gott dæmi um það hvernig
skáldið hefur endurnýjað list sína
á síðari árum. Sú endurnýjun
hófst með ljóðabókinni Sæfaran-
um sofandi og síðan þá má segja
að ríkt hafi nokkurs konar blóma-
skeið í ljóðlist Þorsteins.“
FYRIR KVÖLDDYRUM
eftir Hannes Pétursson.
„Bókin er kraftmikil. Tónn henn-
ar er hvass, stundum kaldur og
dökkur. Hún er heilsteypt, hnit-
uð, beitt og falleg. Eins konar
uppgjör við kaldrana tuttugustu
aldarinnar og hjárænulegan sam-
tímann.“
BLYSFARIR eftir Sigurbjörgu
Þrastardóttur.
„Áhrifamikill ljóðabálkur um
ást, fíkn, þrá/hyggju og söknuð
sem svíður undan að lesa.“
´03 eftir Kristján Karlsson.
„Á gamals aldri skrifar skáld-
ið verk sem er í senn ljóðrænt
og vitsmunalegt. Þetta tvennt
á samleið í ljóðum Kristjáns og
ekki síst í þessari bók sem má
sennilega telja hans bestu.“
GUÐLAUSIR MENN – HUGLEIÐ-
INGAR UM JÖKULVATN OG ÁST
eftir Ingunni Snædal.
„Síðasta bókin í svona lista er
alltaf erfiðust, hér mætti einn-
ig nefna Hnattflug Sigurbjargar
Þrastardóttur og Höggstað Gerð-
ar Kristnýjar, auk bókar Jóham-
ars, Skáldið á daginn, bara svona
svo nokkrar af fjölmörgum frá-
bærum ljóðabókum áratugarins
séu nefndar.“
VEGUR MINN TIL ÞÍN eftir
Matthías Johannessen.
„Efnismikil og ágeng bók, lýsir
stöðugri hreyfingu, hugmynda-
legri og formlegri fjölbreytni
sem er vandfundin í íslenskum
bókmenntum. Heiðarleg og inni-
leg.“
BRÉF TIL NÆTURINNAR eftir
Kristínu Jónsdóttur.
Bestu ljóðabækurnar
Nokkrar ljóðabækur komu til álita sem besta skáldverk áratugarins,
að mati ráðgjafa Fréttablaðsins:
„Stórvirki í íslenskum þýðinga-
bókmenntum sem mun
lengi lifa.“
JÓN VIÐAR JÓNSSON / DV
Í Ummyndunum endursegir skáldið
Óvíd af stakri andagift fjölmargar
goðsagnir Rómverja og Grikkja.
Nú er þetta meistaraverk heims-
bókmenntanna fáanlegt í öndvegis-
þýðingu Kristjáns Árnasonar.