Vikan - 27.06.1963, Blaðsíða 15

GÁFNALJÓSIÐ UPPGÖTVAÐ.
Hinn 8. marz 1961 var laglegur,
dökkhærður, franskur bónda-
drengur að nafni Jean Fréne
meðal 90 annarra ungra manna,
sem var skipað að fara til her-
þjónustu í Lyon. Borgarastyrj-
öldin í Alsír stóð sem hæst og
andrúmsloftið meðal drengjanna
var ekkert sérlega fullt af ákafa,
jafnvel þótt þeir væru fúsir til
að gera skyldu sína.
Að venju var lagt fyrir þá
fjögurra tíma próf, sem átti að
sýna gáfur þeirra og hæfileika.
Jean var þá 20 ára. Hann fór
úr skóla, þegar hann var 14 ára
og byrjaði strax að vinna allan
daginn á hinum litla bóndabæ
fjölskyldunnar, sem er í grennd
við Longes þorpið. Hann plægði,
mjólkaði kýr, setti niður og tók
upp kartöflur, jafnframt því sem
hann gætti vínþrúgnanna.
Faðir hans, sem var fjórði ætt-
liðurinn af bóndaætt, sem þarna
hafði búið, gat ekki brauðfætt
fjölskylduna með vinnunni á
bóndabænum einni sainan. Börn-
in voru ellefu. Þess vegna varð
hann með þungum hug að fá sér
vinnu við málmsteypu í grennd-
inni.
„Ég hafði áhyggjur út af,
hvernig fjölskyldan myndi kom-
ast af án mín,“ sagði Jean seinna.
„Þegar prófin voru lögð fyrir
okkur hjá hernum greip ég blý-
antinn og ákvað að gera mitt
allra bezta, þannig að ég gæti
náð hárri einkunn og fengið bet-
ur borgað.“
Rafmagnsvélar tóku til við að
vinna úr úrlausnunum og þrem
dögum síðar lágu hin útgötuðu
vélarkort á borði ofurstans frá
Rivére, sem var yfir sálfræði-
legu deildinni í Lyon.
Ofurstinn tók upp eina úr-
lausnina og kastaði augunum
fljótlega yfir blaðið.
Yfir sig hissa sat hann og
starði. Eitt blaðanna sýndi tölu,
sem ofurstinn hafði aldrei séð
áður! Hún þýddi gáfnavísitölu
sem raunverulega fór yfir hið
yfirvitsmunalega.
Þegar hann hafði náð sér eftir
undrunina gaf hann skjóta fyrir-
skipan. Einn af sálfræðingunum
flýtti sér af stað og náði í úrlausn
Jean Frénes og athugaði hana.
Yfir sig undrandi sagði hann, að
hann vissi einungis um einn svip-
aðan árangur og honum hafði
verið náð af frægum prófessor,
doktor í heimspeki.
Ofurstinn lét sækja úrlausnir
Jeans og athugaði þær.
„Strákurinn hefur bara farið á
barnaskólann!" hrópaði hann.
„Þetta hlýtur að vera einhver
vitleysa, eða þá að honum hefur
tekizt að svindla."
Sálfræðingurinn var neyddur
til að vera sammála. Hann sagði,
að Longes-héraðið væri fátækt
og afskekkt, án nokkurra menn-
ingarlegra eða háskólalegra sam-
banda.
Jean fékk skipun um að mæta
til nýs prófs.
Félagar hans úr hópnum gerðu
grín að honum: „Þú hefur lík-
legast fengið svo lága stigatölu,
að þú hafir eyðilagt rafmagns-
vélina þeirra!“
Jean settist ótruflaður niður
við prófið aftur og plægði í
gegnum það.
Útkoman varð alveg framúr-
skarandi alveg eins og í fyrra
skiptið.
Næsta dag fór Jean í próf, sem
venjulega var lagt fyrir frönsk
herforingjaefni. Það var með
tuttugu tilvitnunum frá frægum
vísindamönnum og heimspeking-
um og var gert til að mæla hæfi-
leikann til að skilja og túlka orð;
til að nota málið og binda saman
skyldar hugsanir.
Þetta var ekkert stórkostlegt
próf, það tók bara 20 mínútur.
Meðalútkoma Jean Frénes var 20
stig. Venjulegur herforingi náði
ekki nema 11—12 stigum.
HVAÐ EIGUM VIÐ AÐ GERA
VIÐ HANN?
Fréne var prófaður nákvæm-
lega. — Við skildum, að þetta
var mjög sjaldgæft fyrirbrigði,
sagði ofurstinn frá Riviére. —
Ég fann að það var skylda mín,
að drengurinn léti verða sem
mest úr þessum hæfileikum sín-
um í þjónustu föðurlandsins. En
hvernig? Maður tekur ekki til-
vonandi Einstein og setur hann
í fótgönguliðið!
Ofurstinn sendi skýrslu til
varnarmálaráðuneytisins. Síðan
var hópur af læknum, sálfræðing-
um og háskólaprófessorum spurð-
ir ráða. Þeir ráðlögðu einum
rómi að það yrði að taka Jean
Fréne úr hernum; losa hann við
herþjónustuna, og ætti að senda
hann í skóla á kostnað stjórnar-
innar.
„Ég var alveg til í það að fara
á skóla,“ segir Jean. „En ég hafði
enga hugmynd um, hvers menn
væntu af mér. Átti ég að verða
hernaðarlegur stjórnandi? Ein-
hvers konar forráðamaður eða
vísindamaður? Þegar allt kom til
alls var ég bara fátækur bónda-
drengur ...“
Jean fékk tilkynningu um að
innrita sig í háskólann í Lyon,
mjög góðan skóla ekki langt frá
heimabyggðum hans. Þar settist
hann á bekk með 33 öðrum stúd-
entum, sem allir höfðu margra
ára nám í háskóla að baki sér.
En virðing Jeans sem akadem-
ísk borgara var stutt. Nokkrum
vikum síðar breiddist út orð-
rómurinn, að franskur bóndason-
ur hefði verið losaður við her-
þjónustu, af því að hann væri
„of gáfaður til að vera hermað-
ur“, og þessu var slegið upp með
stóru letri í erlendum blöðum.
Jean varð fyrir miklum árásum
af æsifréttaskrifurum frá öllum
heimshornum.
Fréttamennirnir voru um allt
á bóndabænum, svo að það end-
aði með að faðir Jeans hótaði
þeim að reka þá burtu með hey-
gafflinum. Og sjónvarpsvélar og
blaðaljósmyndarar höfðu brátt
kynnt hvern einasta meðlim
Fréne-fjölskyldunnar fyrir um-
heiminum. Hinn ruglaði og hlé-
drægni Jean fékk hundruð af að-
dáunarbréfum og þó nokkur
hj ónabandstilboð.
En þrátt fyrir öll blaðaskrifin
og lætin hafði enginn það af að
finna lausn á hinum undrunar-
verða árangri Jean Frénes á próf-
inu. Þessi gáfnavísitala, sem er
fundin upp í Frakklandi, er byggð
á sambandi á prófi af árangri
margra manna á sama aldri. Það
hefur sýnt sig, að óhætt er að
styðja sig við það. Meðaleinkunn
100 manns sýnir hið hlutfallslega
meðal allra íbúanna.
HVAÐ VERÐUR ÚR
JEAN FRÉNE?
Sem stendur er Jean Fréne
áhyggjufullur, ungur maður.
Hann er fyrst og fremst hissa
yfir uppfinningu þessara miklu
gáfna sinna. Það er sjálfsagt
vegna þess, að líf hans hefur ver-
ið svo snautt af andlegum iðk-
unum, að honum hefur verið svo
gersamlega ókunnugt um hæfi-
leika sína.
„Ég held, að ég hafi ekki skor-
ið mig úr meðal fólksins heima,“
segir Jean. „Ég var fullkomlega
ánægður þar sem ég var. Þegar
ég væri búinn með herþjónust-
una ætlaði ég að fara á náms-
skeið sem myndi hafa sérhæft
mig í vélfræði. Nú verð ég e. t. v.
eðlisfræðingur ...“
Jean hefur nú lokið við náms-
tímabil í háskólanum, sem tekur
venjulega duglegan stúdent fjög-
ur til fimm ár að ljúka við.
„Þeir báðu mig að fara í þetta
og ég lauk við það,“ sagði hann
einfaldlega.
Einkunnir hans í öllum fögum,
að meðtalinni eðlisfræði, voru
frá „Mjög gott“ til „Sérstaklega
gott“. í viðbót við hina venjulegu
fyrirlestra, sem áttu að færa hon-
um akademíska gráðu stúderaði
hann sex tíma á dag með fimm
prófessorum frá Lyon-umhverf-
inu og kynnti sér kjarneðlis-
fræðilega rannsókn.
Einn af þeim sagði: — „Jean
hefur svo framúrskarandi skiln-
ing á öllum hlutum, að ég hefi
aldrei komizt í kynni við annað
eins. Hugsun hans hleypur frá
einum fjallatindinum yfir á ann-
an, meðan við hinir hugsum okk-
ur lafmóða neðst í fjallbrekk-
unni, yfir dalina og gilin og upp
skriðurnar aftur hinum megin til
að komast að hinni endanlegu
niðurstöðu. Þegar við að lokum
náum þangað, komumst við að
raun um að Jean hefur beðið þar
góða stund eftir okkur.“
Jean segir sjálfur: — „Alveg
síðan útkomurnar úr prófunum
mínum voru gerðar heyrum
kunnugar, hefur fólk tekið það
svo sárt, að ég skuli ekki vera
fæddur í bæ, þar sem ég hefði
strax getað umgengizt mennta-
fólk og vanizt á hugsunarhátt
gáfumannsins. En ég er þeim
ekki sammála. Það er betra að
alast upp úti í sveit. Nútíma
stórborg, með öllu sínu masi og
þrasi og hinni eilífu samkeppni
getur jafnvel tekið vitsmunina
úr englum. Úti í sveit leiðist
manni e. t. v. og menntunin getur
farið svona og svona, en maður
hefur tækifæri til að þroska sálu
sína ...“
AÐ GETA MUNAÐ ER
EKKI GÁFUR.
Sem strákur var Jean vinsæll
í skólanum og var til skiptis
dekrað við hann og honum strítt
af systrum hans og bræðrum.
„Lífið hefur ekkert gildi fyrir
mann, ef maður á ekki fjöl-
skyldu", segir hann. „Mamma
hefur unnið eins og þræll allt
Framhald á bls. 35.
VIKAN 26. tbl. — Jg