Vikan - 15.08.1963, Blaðsíða 6

JON P. EM0.S
SERHVER
SKAL
NAFN
BERA
Frá ómunatíð hefur nauðsyn borið til, að
sérhver maður bæri ákveðið nafn til aðgrein-
ingar frá öðrum. Þetta nafn er kallað eiginheiti
eða skírnamafn.
Hér á landi verður um nafnskyldu að ræða
með kristnitökunni. Leiddi þessi skylda af
skírnarskyldunni, sem þá komst hér á. Þegar
farið var að halda kirkjubækur, voru sett fyrir-
mæli þess efnis, að nafn hvers barns skyldi
skráð í kirkjubók ásamt nöfnum foreldra þess.
Mönnum, sem standa utan þjóðkirkjunnar, er
ekki lögð sú skylda á herðar að láta skíra börn
sín, en engu að síður er þeim skylt að gefa börn-
um sínum nöfn og tilkynna þau sóknarpresti
til skráningar innan 12 vikna frá fæðingu barn-
anna.
Skírnarskyldan náði aðeins til eiginnafnanna.
En með því að fjölda þessara nafna eru takmörk
sett, koma kenningamöfnin til sögunnar og síð-
ar ættamöfnin. Lagafyrirmæla um kenningar-
og ættarnöfn gætir ekki fyrr en með setningu
laga um mannanöfn frá 1913.
Þá hafa ávallt tíðkazt ýmis auknefni. Eru
þau nefnd ýmsum nöfnum, t. d. uppnefni, við-
urnefni, skáldaheiti og gælunöfn. Um þessi nöfn
er það að segja, að lögin hafa aldrei til þeirra
tekið. Þessi nöfn voru algengari áður fyrr, en
þau fara nú þverrandi, einkum í þéttbýli.
Samkvæmt framansögðu getur því verið um
fjóra flokka nafngifta að ræða, þ. e. eiginnöfn,
kenningarnöfn, ættamöfn og aukanefni. Verður
nú rætt um hvern þessara flokka sérstaklega.
I.
Svo er að sjá á fornsögum okkar, að vart
hafi einstaklingur talizt maður með mönnum,
nema hann bæri viðurnefni. Slíkt þótti engin
hneisa á þeim tíma, enda þótt aukanefnin hefðu
oft miður virðulega merkingu. Má sem dæmi nefna Hallgerður Iangbrók,
Auðunn skökull, Þórir snepill, Þorkell hákur, Hrappur Örgumleiðason,
Hergils hnapprass.
Svo föst hafa þessi viðurnefni verið á þessum tímum í sumum tilfellum,
að börn hafa tekið þau upp í kenningarnöfn sín, t. d. Hrafn Hængsson, Gísli
Súrsson, Arnbjörn Sleitu-Bjarnason, Höskuldur Dala-Kollsson.
Lengra fram í ættir náðu viðurnefnin ekki, þar sem ættarnöfn voru alger-
lega óþekkt fyrirbrigði hér á landi allt fram á 17. öld og voru þá af allt
öðrum toga spunnin, eins og síðar verður vikið að. Þróunin hjá öðrum þjóð-
um varð hins vegar víða sú, að viðurnefni urðu að ættarnöfnum. Séu virt
ýmis erlend ættarnöfn, kemur í ljós, að merking þeirra er harla undarleg.
í Þýzkalandi er t. d. virðuleg ætt, sem ber titilinn Waldteufel (skógardjöfull).
Rás tímans hefur gerbreytt viðhorfi manna til viðurnefna, og í dag myndu
slíkar nafngiftir þykja frekleg móðgun og yfirleitt vera til þess fallnar að
varða refsingu samkvæmt meiðyrðakafla almennra hegningarlaga.
Eðlilega er ekkert því til fyrirstöðu, að menn skeyti sjálfir einhverri
einkunn við nöfn sín. Til sveita eru menn iðulega kenndir til bæja, og halda
margir þeim sið, þótt þeir séu orðnir borgarbúar, t. d. Jónas frá Hriflu,
Ásmundur frá Skúfsstöðum, Magnús frá Mel.
Einnig er algengt, að skáld og rithöfundar taki sér viðurnefni eða skálda-
heiti, t. d. Jón Trausti, Örn Arnarson og Steinn Steinarr. Svo gróin eru þessi
skáldaheiti í mörgum tilfellum, að menn vita ekki hið rétta nafn skáldsins.
Það er að mörgu leyti heppilegur og viðfelldinn siður að nota skáldanöfn,
en varast ættu skáldin að nota slík heiti í öðrum samböndum, en við skáld-
skap sinn, því að fari notkun skáldaheitisins út fyrir hinn ætlaða grundvöll,
er slík notkun óheimil og brýtur í bága við ákvæði laga um mannanöfn.
Ekki verður séð, að skáldaheiti njóti mikillar lögverndar fyrir viðkom-
andi skáld eða rithöfund. Eklci verður t. d. séð, að rithöfundurinn Halldór
Sigurðsson frá Hvammstanga fengi mikið að gert, þótt einhver ungur og
ótíndur maður færi að birta ritsmíðar sínar undir nafninu „Gunnar Dal“.
Þegar skortir jákvæðan vilja viðkomanda til auknefnis, er í langflest-
um tilfellum saknæmt að beita þeim. Þykir það jafnan hneisa að verða fyrir
slíkum nafngiftum. Svo langt hefur þessi réttur til nafnhelginnar verið túlk-
aður af dómstólum, að Hæstiréttur dæmdi Theódór Friðriksson, rithöfund,
fyrir að minnast á það í bók sinni, „f verum“, að maður nokkur á Sauðár-
króki hafi gengið undir viðurnefninu strigakjaftur. Telja verður þó vafa-
samt, að frásögn Theódórs hefði gefið rétta aldarfarslýsingu, ef hann hefði
ekki greint frá strigakjafts-viðurnefninu. Maðurinn, sem þetta uppnefni bar,
g — VIKAN 33. tbl.