Vikan - 07.11.1963, Blaðsíða 19

fluttu frá Hælavík. Ég var svo einfaldur að
halda, að þeim þætti ekki gott að búa svo
fjarri kaupstaðnum, úr því þau teljast til
hans íbúa á annað borð. En þar skeikaði
mér. Ég gerði mér ekki grein fyrir því, að
strjálbýlið er þessu fólki í blóð borið.
— Nei, það er betra að búa hérna en í
bænum, sögðu þau bæði einum rómi, hérna
er svolítið sveitalegra, svo höfum við dá-
lítinn blett hérna í kringum húsið, þar sem
við getum heyjað fyrir einni kú og tuttugu
kindum, — það gefur okkur dálítið til þess
að draga fram lífið á.
Bjargey er komin á sjötugsaldurinn, en
eigi að síður virðist starfsþrekið vera óbilað;
hún hefur undanfarin ár unnið að rækju-
skelfléttingu á ísafirði ásamt stúlkum innan
við tvítugt. Enda á þessi kona til harðgerðs
fólk að telja.
Það var árið 1876, að til Látravíkur flutti
bóndi einn ásamt konu sinni og tveimur
sonum. Maður þessi hét Jóhann Halldórsson
og bjó áður í koti í Húnavatnssýslu, sem
heitir Vatnsnes. Það virðist ekki hafa verið
glæsilegt að flytja til Látravíkur á þessum
tíma, byggja hús sitt á berum klettum, há-
um klettum með næstum ófæru útræði og
við léleg föng á landi. Þá var engin byggð
á staðnum, enda lítið um jarðargróður, og
harðbýlt, bæði til sj,ós og lands.
Enda fór Jóhann Halldórsson ekki að
frjálsum vilja. Óvinur flestra íslendinga á
þessum tímum, morðingi sumra og erki-
fjandi, fátæktin og sulturinn, rak hann á
þennan hjara veraidar. Jóhann var ágæt
skytta, og ætlaði hann að fleyta sér í gegn-
um lífið með því að nota þá hæfileika sína.
Svo reri hann einnig þegar gaf.
En hversu erfitt hefur ekki verið að róa
frá Látravík. Þar ganga klettar í sjó fram,
og varla er nokkuð hlé niðri fyrir bát uppi
við bergið. Enda missti Jóhann oft bátskel-
ina sína við þessa óblíðu kletta. Það var í
minnum haft, að upp á bjargið var 57 hafta
stigi frá sjó. Það hefur margur lagzt að lægri
bryggju og þótzt góður.
Þessi maður, Jóhann Halldórsson, er afi
Bjargeyjar Pétursdóttur. Það er auðfundið,
að eitthvað af festu landnámsmannsins og
viljaþreki leyndist í þessari blíðu og gest-
risnu konu, eitthvað sem fyllir mann vissu
um, að kjarninn í þjóðarsálinni lifir enn.
Móðurætt Bjargeyjar er frá Grunnavík.
Faðir Sigmundar hét Guðni Kjartansson,
og bjó hann lengst af á Atlastöðum í Fljót-
um_ en sá bær heitir eftir Atla þræli Geir-
mundar heljarskinns. Sá Atli fékk, eins og
mönnum er kunnugt, frelsi fyrir þá djörf-
ung sína að hýsa skipreika Norðmenn heilan
vetur án vitundar Geirmundar húsbónda
síns. Þessir Norðmenn leituðu að landi hér
fyrir norðan Kögurinn, þar sem kallað er
Signuhlein.
Guðni faðir Sigmundar flutti að Hælavík
á miðjum aldri og bjó þar seinni hluta æv-
innar allan. Hann var jafnan kenndur við
Hælavík.
Hólmfríður fsleifsdóttir, hét inóðir Sig-
mundar.
Árið 1920 byrjuðu Sigmundur og Bjargey
að búa í Hælavík. Þá var þar tvíbýli og hélzt
það allt þar til þau fluttu til fsafjarðar. Þau
hétu Sigurður Sigurðsson og Stefanía Guðna-
dóttir, sem deildu jörðinni með þeim.
Stefanía er systir Sigmundar. Þegar þau
fluttu árið 1950 til Keflavíkur lagðist Hæla-
vík í eyði. Sennilega mun hún aldrei byggj-
ast aftur.
Það var lítt í frásögur færandi að búa í
Hælavík, þar var stöðug barátta fyrir fæði
og klæði allan ársins hring eins og annars
staðar um landið. Stundum var þó þessi bar-
átta erfiðari en annars staðar þekktist á ís-
landi, menn fórust við björg og á fjallveg-
um, sulturinn svarf að þegar minnst vonum
varði. Þá urðu til sögur um mannraunir og
svaðilfarir Hornstrendinga, meiri en annarra
manna.
— Hvernig var afkoman í Hælavík, Sig-
mundur?
— Svona, við lifðum mest á því sem sjór-
inn gaf. 80—100 kindur höfðum við og sína
beljuna hvor, enda jörðin lítil á nútíma
mælikvarða. En það voru hlunnindi frá
bjarginu, og svo var hrognkelsaveiði á vor-
in, þegar gaf til þess.
— En hestar?
— Jú, við áttum nokkra hesta, en þeir
voru til lítils brúks. Það eru hinar mestu
torfærur landleiðina til annarra bæja frá
Hælavík. og oftast var maður jafnfljótur
að ganga eins og ríða yfir til byggða. Það
var fimm tíma gangur til læknis frá Hæla-
vík. Það hefði mátt gera góða vegi til Hæla-
víkur frá Hesteyri, en það var bara ekki
gert.
— Hvað varð helzt til þess að þið hættuð
að búa?
—•. Ég veit ekki hvers vegna við hættum
frekar þetta árið en hin á undan eða eftir.
Við höfðum þraukað marga erfiðari tíma en
þá, þegar við fluttum. En fólkinu fannst
ganga seint allar framfarir, — það langaði
til að leita á aðrar slóðir með atvinnu, —
þar sem launað var með beinhörðum pen-
ingum fyrir handtakið. Þegar svona upp-
lausn er á annað borð hafin, þá getur eng-
inn mannlegur máttur spornað við henni.
En það fundu margir til sársauka, þegar
þeir kvöddu æskustöðvarnar og þá staði,
þar sem lífinu hafði verið eytt í fjölda ára-
tugi. Og alla langar okkur til þess að fara
aftur. Það er eitthvað sem togar aftur. Ég
verð bráðlega að fara aftur til Hælavíkur
og litast þar um. En maður verður að hafa
nægan tíma, svo hægt sé að njóta ferðalags-
ins. Jú, það var harðbýlt í Hælavík. En samt
er eitthvað sem togar í mann og biður okk-
ur um að koma aftur. Um þetta afl, þessa
tilfinningu, hef ég reynt að yrkja ljóð; ég
hef gefið því heitið Á ferð:
Mitt stolt eru Strandafjöllin, ■—
þau standa fögur og há,
er hjúpar þau hrímhvít mjöllin
himninum sjálfum frá.
Þar er minn bernskuauður,
þar orti ég mitt fyrsta ljóð.
Nú gerist ég gamall maður,
hjá gjálífri kaupstaðarþjóð.
Nú er þar auðn, á þessum harðbýla en fal-
lega stað, Hælavíkinni minni.
— Þú talar um harðbýli. Þú hlýtur ein-
hverntíma hafa komizt í hann krappann á
þínum búskaparárum.
— O, ég veit ekki hvort þar er orð á ger-
andi. Ég veit ekki hvort við eigum nokkuð
að gera úr því. Framhald á bls. 30.
I STRAN DAFJOLLIN
I Viðtal við
íí
Sigmund Guðnason
frá Hælavík
á Ströndum
EFTIR:
GUÐBRAND GÍSLASON