Vikan - 29.07.1976, Blaðsíða 15

WJU
HVNDUÐ
Munch dáði hana,
Strindberg hataði hana,
enginn maður varð ósnortinn
af töfrum hennar.
Hún heillaði málarann Edvard
Munch, og August Strindberg hat-
aði hana. Hver var þessi kona, sem
nú er verið að gera kvikmynd um 1
norsk-pólskri samvinnu?
Eftir að Peter Watkins hafði gert
sjónvarpskvikmyndina um Edvard
Munch, beindist athygli manna
Þegar Dagný var tuttugu og
fimm ára, fór hún til Berlínar,
sem þá var miðstöð málara, rithöf-
unda, heimspekinga og tónlistar-
manna hvarvetna úr heiminum,
miðstöð, sem var sist þýðingar-
minni en París.
Hún var ung og falleg og hafði
mjög að hinni fögru og greindu
Dagnýju Juel. Eftir sjötiu og fimm
ár gerðu menn sér ljóst, að hún
hafði lifað eigin lífi — að hún hafði
verið jafnvel gefin og karlkyns vinir
hennar, en að hún hafði verið svo
óheppin að vera fædd kona á þeim
tímum, þegar konan var annað
hvort eiginkona eða hóra.
Dagný Juel fæddist árið 1867 i
Kongsvinger. Faðir hennar var
læknir. Hann gerði sér ljóst, að
dóttir hans var gædd tónlistargáf-
um og hafði áhuga á listum. Eini
möguleikinn fyrir konu að komast í
tengsl við listir á þeim tímum var
með þvi að spila á píanó.
Nils Ole Oftebro leikur málarann
Edvard Munch t kvikmyndinni.
Kvtkmyndafólkið við vinnuíAustur-
Berltn.
áhuga á list samtímans, og hún
hafði einnig hug á að kynnast nánar
kvenréttindahreyfingunni, sem þá
lét svolítið að sér kveða í Evrópu.
Edvard Munch landi hennar tók á
móti henni á stöðinni. Honum
hafði einnig fundist of þröngt um
sig í Noregi. Hann leitaði hælis
meðal bóhemanna I Berlin. Þar
voru þeir einnig August Strindberg,
Bengt Lidforss, Sigbjörn Obstfelder
og margir fleiri skandínavar.
Þeir hittust í kaffihúsinu Zum
Schwarzen Ferkel, og Dagný Juel
var fljótlega kynnt fyrir hópnum.
Hin fagra og skapheita Dagný var
bráðlega eins konar uppsprettulind
listanna. Hún hafði áhrif á alla.
Edvard Munch hafði hana að
módeli, þegar hann málaði nokkrar
frægustu myndir sinar. Norsk leik-
list, norsk tónlist, norsk listmálun,
höggmyndagerð, Ijóðagerð. Allt
þetta hafði Dagný áhrif á.
Bengt Lidforss komst svo að orði
um hana, að hún væri stórkostleg
töfradís, en August Strindberg fór
um hana mestu fúkyrðum og
kallaði hana öllum illum nöfnum.
En í rauninni var kvenhatarinn
August Strindberg einn þeirra, sem
hin róttæka og frjálsa Dagný vildi
sem minnst hafa saman við að
sælda.
Það varð pólverji, sem vann
hjarta hennar. Symbólistinn Stanis-
law Przybyszewski eignaðist barn
með ástmey sinni, en það kom ekki
í veg fyrir, að hann kvæntist
Dagnýju árið 1893.
Ástmærin ól honum annað barn.
Seinna framdi hún sjálfsmorð, en
það hafði mikil áhrif á Strindberg,
og þeirra gætir mjög i Inferno.
Stanislaw náði aldrei lengra á
bókmenntasviðinu en meðan hann
var giftur Dagnýju. Hann umgekkst
mestu stðrmenni á sviði bókmennt-
anna, og villtar veislurnar heima hjá
Przybyzewskihjónunum voru við-
frægar. Eina kalda vetrarnótt var
til dæmis komið að gestgjafanum
allsnöktum uppi á bjálka í eldi-
viðarskúrnum.
Árið 1898 fluttist fjölskyldan til
Krakow I Póllandi, og þar hófst síð-
asti þátturinn í lifi Dagnýjar Juel.
I Póllandi var hún bara kona þekkta
rithöfundarins og móðir barnanna
hans tveggja. Enginn hafði lengur
áhuga á þvi, sem hún hafði til
málanna að leggja. Hún kunni ekki
pólsku, og þar kom, að maður
hennar, sem orðinn var áfengis-
sjúklingur, rak hana á dyr. Hún fór
til borgarinnar Tiflis í Kákasus, þar
sem hún hugðist hitta vin sinn.
En þar beið hennar geðveill
maður. Þegar hún neitaði bónorði
hans, dró hann upp skammbyssu
og skau’t fyrst Dagnýju og sjálfan sig
á eftir. Börnin hennar tvö horfðu á
atburðinn. Þetta gerðist árið 1901.
Allt þetta á kvikmyndin Dagný
að fjalla um. Hugmyndin að kvik-
myndinni kom fyrst fram fyrir rúm-
um þremur árum, en það var ekki
fyrr en nýlega, að framkvæmdir
hófust.
Alexander Scibor — Rylski skrif-
aði handritið, og pólska kvik-
myndafélagið Pryzmatfilm og
Norsk Film AD skipta með sér
kostnaðinum, þannig að pólverjar
greiða 70%, en norðmennirnir
30%. Á fjórum mánuðum mun
kvikmyndunarhópurinn vinna á niu
stöðum I fjórum ríkjum: I A-Berlín,
Wroclaw, Varsjá, Tiflis, Osló,
Fagernes, Tönsberg, Horten og
Kongsvinger.
Leikarar frá fimm þjóðlöndum
munu mæla á móðurmáli sínu i
kvikmyndinni, og reynt verður að
gefa henni þann alþjóðlega blæ,
sem lék um Berlín á árunum fyrir
aldamót.
Það er norska leikkonan Lise
Fjeldstad, sem fer með hlutverk
Dagnýjar, og um hlutverkið segir
hún meðal annars:
— Dagný Juel var næsium
óþekkt i Noregi, og ég hafði sjálf
bara heyrt nafnið. En þegar sjón-
varpsmynd Peters Watkins var sýnd
vakti saga þessarar konu mikla
athygli. Sjötíu og fimm árum eftir
lát hennar gerðu menn sér ljóst, að
Dagný hafði verið skapandi lista-
maður, hún hafði skrifað dásamleg
kvæði og leikrit. En hún var svo
óheppin, að hún fæddist kona. og
um leið var hún dæmd til þagnar.
Ég hugsaði mig ekki tvisvar um.
þegar mér var boðið þetta hlutverk.
Dagný er ótrúlega spennandi kona,
lifandi og greind. Hún geislar
af lifsgleði og lífsþrótti. Við höfum
tekið lýsingu Augusts Strindbergs
á Dagnýju góða og gilda í allt of
mörg ár; þetta, að hún hafi verið
lauslát stúlka, sem forfærði hvern
karlmanninn af öðrum. En nú er
tíðarandinn breyttur og tímabært
að rifja sögu Dagnýjar upp. Ég
vona innilega, að það takist að gefa
réttláta mynd af Dagnýju í þessari
mynd; lífsþyrstri en greindri konu,
sem var allt of róttæk fyrir samtið
sína. Hún var allt of frjálslynd.
og það notfærðu karlmenn sér.
Afstaða hennar til kynferðismála
var auðvitað að skapi þeirra meðan
hún hélt sig við þá, en þegar hún
sneri við þeim baki, var hún kölluð
hættuleg vændiskona og fleira I
þeim dúr. Kvikmyndin um lif
Dagnýjar gæti orðið álíka spenn-
andi og James Bondmynd. en hún
gæti lika orðið jafn innihaldslaus.
Það væri auðvelt að búa til glans-
mynd um Dagnýju. En það megum
við ekki gera. Við verðum að gera
manneskjulega kvikmynd um
Dagnýju Juel. Ævisaga hennar á
erindi við okkur — Dagný snertir
okkur öll.
31. TBL. VIKAN 15