Vikan - 08.12.1977, Blaðsíða 32

Mósesdalur
borinn á borð einn daginn, en á
steiktu baki hans hoppaði stór
Herrenflöse. Tónskáldið sat gneypt
við þessa sýn en bömin veltust um
af hlátri þegar þau sáu flóna og voru
nærri oltin undir borð.
Barónessunni féll vel við hús-
gögnin. Jámrúmin vom hafin yfir
gagnrýni ekki síður en dýnumar,
sem vom nýjar og nokkuð harðar,
og dýrari en þær sem fengust í
París. Ábreiðumar vom úr stungnu
og stoppuðu sirsi, keyptar fyrir
sæmilegt verð hjá júðunum í
Palma. Og frönsk frú, sem bjó í
Palma, hafði lánað þeim nokkur
pund af dúni sem hún var búin að
panta til eigin nota frá Marseilles.
Barónessan lét búa til tvo kodda
handa sjúklingnum úr dúninum frá
Marseilles. Þetta var náttúrlega
hreinn munaður í landi þar sem
gæsir sáust yfirleitt ekki og
hænumar komu lúsugar af steikar-
pönnunni.
Barónessan og sjúklingurinn
höfðu einnig borð og stóla með
strásetum eins og þá, sem þekktir
vom á frönskum bændabýlum.
Öslétt og brakandi gólfin vom
þakin strámottum frá Valencia.
Þær líktust sinu. Einnig höfðu þau
togmiklar og fallega hvítar gæmr á
gólfum. Og það sagði barónessan þó
gott um ibúana að þeir kynnu vel til
sútunar.
Þegar þrjár vikur vom liðnar
tókst barónessunni loksins að herja
Pleyel-pianó sjúklingsins úr tolli.
Þau höfðu flutt þetta forláta
hljóðfæri með sér frá meginlandinu.
Nú varð hún að borga tollinum
fjögur hundmð franka, sem var vel
þes virði vegna þess að hljóðfærið
var ekki fyrr komið á sinn stað en
klaustrið fylltist af tindrandi hljóm-
um. Af þvi var mikill léttir á
dmngalegum tíma. Samt var
áhyggjum barónessunnar hvergi
lokið. Miklum erfiðleikum var
bundið að fá mjólk handa sjúkl-
ingnum, og sá vandi varð ekki
leystur fyrr en barónessan leigði sér
geit í þessu skyni. Fyrir kom að
Maríu Antoniu og þjónustuna, og
kannski bömin líka, langaði í
mjólk. Því var það oftar en hitt að
löggin handa sjúklingnum var
blönduð vatni þegar hún loksins
barst að aflíðandi hádegi dag hvern,
ýmist sótt af Solange eða Maurice.
Þótt barónessan gerði mikið
veður út af meðferðinni á þeim
skrifaði sjúklingurinn vinum á
meginlandinu og lét vel yfir líðan
sinni. Hann samdi eitthvað af
tónverkum í klaustrinu eftir að
hann hafði fengið Pleyel-píanóið, og
eins og allt frá hans hendi urðu verk
þessi ódauðleg. Þegar vinur Barón-
essunnar lét fljúga af fingmm
fram fannst henni að sjúklingurinn
hennar væri næmari en Bach,
voldugri en Beethoven og drama-
tískari en Weber. Hann var þeir
allir en samt hann sjálfur, fingerðari
í smekk, mikilúðlegri í þrótti sínum
og dýpri i sorginni. Mozart einn
stóð honum ofar af þvi hann bjó að
auki að heilbrigðri sálarró og því
var lífsfylling hans meiri.
Þannig hugsaði barónessan til
sjúklings síns, sem hún gaf
geitamjólk að drekka og vafði
örmum um nætur löngu eftir að
Pleyel-pianóið var þagnað undir
elliblökku klausturloftinu. Það var
eins og hún vildi hjúpa hann styrk
sínum þær stundir sem þau áttu
saman innan steinhlaðinna veggj-
anna, sem aldrei höfðu orðið vitni
að jafn heitum og jafn tíðum ástum,
því þótt barónessan kallaði hann
sjúkling sinn þá var þessi sjúk-
dómur þess eðlis að hann efldi fólk í
öllum greinum næturinnar. Stund-
um urðu þau andvaka. Þá kom fyrir
að barónessan gekk þögul út í litla
klausturgarðinn yfir bjargbrúninni
böðuð í tunglskini og án nokkurs
þanka i veröldinni. Sjúklingurinn lá
kyrr og starði í myrkrið og
ímyndaði sér þennan stað eins og
hann hafði verið unz hann fór að
heyra munkana tuldra mariubænir
með áminningarþunga framliðinna
um hreint líferni.
Kaþólska kirkjan hafði meinað
barónessunni skilnað frá manni
sínum, en hún var frjáls af
trúaráhyggjum og hafði farið með
elskhugum sínum í löng ferðalög,
stundum til Rómar eða Feneyja,
stundum bara eitthvað frá París.
Hún var orðin fræg um alla Evrópu
fyrir háttarlag sitt. Chopin var
ofsafenginn í afbrýðisemi sinni, en í
þessu klaustri voru engir nema þau
tvö, einangruð frá fólkinu í Mósesdal
af því að þau sóttu ekki kirkju og af
því þau sváfu saman óvigð og af því
hann var berklaveikur. Fólkið í
dalnum var hrætt við að smitast.
Barónessan hló móti tunglinu
umvafin blárri birtu dalsins, sveip-
aði að sér svörtum náttsloppnum og
sneri aftur í fang elskhuga síns.
Sektarkenndin fór vaxandi hjá
sjúklingnum. Hún kom fram i
ofsjónum og skynvillum sem urðu
eins og fylgikvillar Sins ríka
tilfinningalífs. Bilaður ofsatrúar-
maður kom um tima um nætur
höktandi við lurk um myrkar
boghvelfingarnar með hrópum og
fyrirbænum, barði á hurðir og
breyttist allt í einu bölvandi og
ragnandi fordæðu sæi hann ljósrák
undan hurð að híbýlum þeirra.
Síðan hné hann grátandi niður við
dyrnar og umlaði þar unz hann var
dreginn á burt. Þessi atvik höfðu
djúp ákrif á sjúklinginn, unz hann
mátti varla einn vera sakir hræðslu
og myrkfælni.
Barónessan áttaði sig ekki á því
hvernig komið var fyrir sjúkl-
ingnum í þessum efnum fyrr en
síðkvöld eitt í rigningarsorta, þegar
hún kom frá Palma ásamt börnum
sínum og fann Chopin liggjandi um
þvert rúm með skyrtuna rifna frá
brjóstinu. Hann bærðist ekki þegar
barónessan birtist i herberginu,
aðeins hvarflaði augunum til hennar
og barnanna og sagði: Ég hélt þið
væruð dáin. Hún kraup við rúmið
og lagði vangann að höfði hans. Þá
hvíslaði hann að hann væri að
hlusta á dropana falla á brjóst sitt.
Dropahljóðið væri tónlist sem
þyrfti að skrifa niður, en hann
mætti ekki vera að því af því nú
væri hann að hlusta. Svo endurtók
hann: Ég hélt þið væruð dáin
Frá nýári hatði Chopin stöðugt
verið að hraka, og útlit hans minnti
á dauðvona mann hvernig sem
barónessan freistaði að afla honum
heilnæmrar fæðu. Mitt í þessum
raunum sagði hann að honum bæri
sem, kaþólskum manni að skrifta.
Hún taldi hann af þessu, en hann
herti aðeins röksemdir sínar, unz
svo fór um miðjan febrúar að hann
hélzt ekki við lengur. Þetta var einn
rigningardaginn. Þung og vatns-
mikil skýin hengu yfir dalnum
sunnanverðum eins og váboðar og
þokubræsan lá yfir fjalla-
hryggjunum norðurundan.
Barónessan ákvað að svara drung-
anum með því að klæða sig
sérstaklega vandlega um morgun-
inn. Hún fór í svartan kjól, brá
flauelsborða með krossi settum
demöntum um hvítan, grannan
hálsinn og stakk silfurrýting í
svartar og þykkar hárflétturnar.
Þannig klædd fylgdi hún sjúklingi
sínum í áttina að kapellunni í
vesturálmu klaustursins.
Chopin var lengi inni hjá
prestinum. Hann kom ekki aftur
fyrr en liðið var á dag. Þau horfðu
hvort á annað góða stund unz hann
rétti fram grannar og fingramjóar
hendur sínar og dró hana í fang sér.
Það þurfti engin orð. Þessi ljúfi en
viljasterki maður hafði tekið á-
kvörðun í samræmi við trú sína.
Honum höfðu verið boðaðar vítis-
kvalir ef hann breytti ekki um
lifnaðarhætti. Þær skiptu hann ekki
ýkjamiklu. En sakir guðsástar var
hann reiðubúinn að hætta að sænga
hjá barónessunni. Það efndi hann
þau tíu ár sem hann átti eftir ólifuð.
Daginn eftir hóf barónessan að
rita bókina um veturvistina á
Majorka. Reið, örvingluð og sigruð
skrifaði hún blaðsiðu eftir blaðsíðu,
þar sem hún risti þessu sólríka
eylandi níð, og því fólki sem þá bjó
þar, svo frægt hefur orðið um allar
jarðir. Barónessunni gafst góður
tími til að semja bókina. Tónskáldið
hresstist með hverjum nýjum degi
og samdi tónverk, sem hann
tileinkaði barónessum og greifa-
frúm út um allar jarðir, en ekkert
verkanna tileinkaði hann sinni ’einu
og sönnu hjartans ást. Þegar þau
fóru um vorið vildi enginn kaupa
Pleyel-pianóið af ótta við smit.
Loks fyrirfannst ein upplýst frönsk
kona í Palma, sem brá á það ráð að
selja eigið pianó til að geta keypt
hljóðfæri tónskáldsins. Þá var þeim
ekkert að vanbúnaði og barónessan
steig á skipsfjöl ásamt sjúklingi
sínum og börnum í svörtum kjól
með demantskross um hálsinn, og
hafði stungið silfurrýting í flétt-
urnar.
Quadrado skrifaði andmælin við
bók barónessunnar um veturvistina
og færði rök að því að þar færi hún
með margt ósatt mál. En það var
ekki á hans valdi að leggja út af
þeim degi i febrúar, þegar Chopin
gekk til skrifta í eina skiptið meðan
á dvöl þeirra stóð á Majorka, enda
verður ekki lesið i konuhjartað með
sama hætti og texti er rýndur.
„Aftur á móti,” sagði fararstjórinn,
þegar hann leiddi ferðamannahóp-
inn í annað herbergi, ,,er píanóið
hans hér.”
Majorka í september 1977
32VIKAN 49. TBL.