Vikan - 18.04.1985, Blaðsíða 31

Vísindi fyrir almenning
r

i
i
Risaeðlan flýgur á ný
í vor munu íbúar Washingtonborgar sjá ioftsýn. Rétt er
að kalla hana það því slíkt hefur enginn séð á jörðinni í 65
milljónir ára. Risastór flugeðla mun taka sig á loft frá
Smithsonian-stofnuninni, flug- og geimdeildinni. Það er að
segja ef allt fer að óskum. Eðlan á að fljúga yfir garðinn
„The Mail", fara hring í kringum Washingtonminnismerkið
og snúa síðan til baka til síns heima, með blakandi vængi,
ótrúlega langa.
Á hinn bóginn hefur sú sögusögn verið borin til baka að
þessi fljúgandi ófreskja eigi að taka á sig krók að þing-
húsinu, Capitol, og berja einhvern þingmanninn með væng-
En hitt er alveg satt. TU stendur
aö byggja nákvæma eftirlíkingu
af þessu forsögulega skrímsli.
Pterosárinn eða flugeðlan var
stærsta fljúgandi kvUdndi sem
nokkru sinni hefur dregið andann,
um 65 kUó á þyngd og með 11
metra vænghaf. Forstjóri safnsins
fékk hugmyndina. TU þess að
koma þessu í framkvæmd sneri
hann sér tU smiðs sem nú þegar
hefur sannað að hann getur gert
það sem sýnist ómögulegt.
Smiðurinn heitir Paul
McCready og hann smíöaði fyrsta
flugtólið sem knúið var með
vöðvaafli.
Flughjólið hans, „Gossamer
Condor”, tók sig á loft í fyrsta sinn
1977. Tveimur árum síðar tókst
keppnismanni í hjólreiðum aö
stíga hjólið í svo miklum
djöfulmóð að hann komst á því
yfir Ermarsund.
Flugeðlan er ennþá erfiðara
verkefni. Vandamálin sem leysa
þarf eru svo mörg að Paul hélt
fund 30 sérfræðinga úr ýmsum
greinum tU þess að ræða þau. Þar
voru verkfræðingar, loftstreymis-
fræðingar, steingervingafræðing-
ar og uppfinningamenn og niður-
staðan varð sú að þetta ætti að
takast. Þetta er ekki á nokkum
hátt einungis áróðurs- og aug-
lýsingabragð Smithsonan-stofn-
unarinnar. Það er áhugavert bæði
flugtæknUega og líffræðUega.
broddinum.
Flugeðlumar voru fyrstu
hryggdýrin sem tóku upp á því að
fljúga. Þær lyftu sér fyrir um þaö
bil 210 mUljónum ára, eða um það
bU 75 mUljónum ára á undan
fuglunum og em reyndar aUs
óskyldar þeim.
Það sem kannski helst einkennir
fugla er fjaðrahamurinn sem
hentar vel tU flugs. Flugeðlur hafa
í staðinn, líkt og leðurblökur, flug-
fitjar sem strekkjast á flugi.
Þessi „fljúgandi skriðdýr”
hurfu þegar risaeðlumar dóu út í
lok krítartímabilsins.
Áður var talið af fróðum
mönnum að flugeðlur hefðu í raun
ekki verið „virk flugdýr”, það er
að flughæfni þeirra hafi takmark-
ast við svif en þær hafi ekki getað
hafið sig tíl flugs af sjálfsdáðum.
Þær hafi því orðið að stunda
eingöngu svifflug. Menn héldu tU
dæmis að hinar stærstu hafi
stokkið fram af háum klettum og
síðan svifið um loftin blá á upp-
streyminu, líkt og svifdrekaflug-
menn nútímans. Önnur hugmynd
var að með því að stUla sér upp á
móti vindi á jöðru niðri hafi þeim
tekist að fá nægan vind í vængina.
TU þessa hafi einungis þurft vind-
hraða upp á fimm til sex metra á
sekúndu.
Þetta viðfangsefni — flugtækni
eðlanna — hefur veriö aftur til
umræðu upp á síðkastið. Það er
meðal annars vegna nýrrar vitn-
eskju um gerð vængja þeirra. Þeir
vom spenntir á milli eins
óhemjulangs fingurs og líkamans.
Það var fjórði fingurinn sem var
ofvaxinn. Hjá leðurblökum er
flugfitin spennt milli fleiri fingra
sem styrkja vænginn. En það sem
ekki var vitað er að í húðinni í
flugfitjunum voru eins konar
stífur — seigUdi eða sinar sem
hlykkjuðust um aUan vænginn og
hafa trúlega gert hann bæði
sveigjanlegri og sterkari.
Nú eru flestir steingervinga-
fræðingar þeirrar skoðunar aö
flugeðlur hafi getað hafið sig til
lofts með eigin vöðvaafli, eðlumar
hafi tekið vængjatökin eins og
fuglar. Þetta á við um allar minni
eðlur, þaö er meö minna vænghaf
en þrjá metra, en einnig um hina
alstærstu þeirra. Það er risaflug-
eðlutegund sem fannst steingerð
um 1970 í Texas og fékk nafnið
„quetsalcóatl” eftir hinum þekkta
guði Astekanna, „fiöraða
orminum”.
Eitt eintak er stærst og þar eru
ellefu metrar milli vængbrodda.
Það er af þessu ferlíki sem menn
gera nú hina fljúgandi eftirmynd.
Heildarvængflatarmál verður 8,13
m2 og þetta skrímsli á að geta
hafið sig tU flugs með því aö blaka
vængjunum. Þar með verður
þetta ekta „fuglvél” eða vél sem
flýgur eins og fugl.
Hún mun fljúga með rafhreyfli
og henni verður stýrt frá jörðu. Og
þetta verður aldeilis ekki einföld
smíð. „Quetsalcóatl” hafði afar
sérkennilega líkamsbyggingu og
hún var langt frá því að vera það
sem hentar best tU flugs. Sér-
staklega á þetta við um stöðug-
leika. Á dýrinu var ekkert stél,
stuttur búkur og langur, undar-
legur háls sem var ásamt höfðinu
um fjórir metrar á lengd.
16. tbl. Víkan 31