Vikan - 28.08.1986, Side 12

Texti: Þórey Einarsdóttir
Húlahopp, frisbídiskur,
töfrateningur, kálgarðs-
brúður, Trivial Pursuit og
fótanuddtæki. Allir þessir
hlutir eiga það sameignlegt
að hafa gengið yfir heims-
byggðina eins og æði. AUir
þurftu að eignast þá til þess
að geta talist menn með
mönnum.
Árið 1975 fékk Bandaríkjamaðurinn
Gary Dahl, þrítugur, atvinnulaus aug-
lýsingahöfundur, þá flugu í kollinn að
reyna að selja löndum sínum fjörugrjót
í bandi. Hann kallaði grjótið Pet Rock
eða gælugrjót og hannaði undir það sér-
stakar umbúðir sem á stóð: í þessum
kassa er ósvikið gælugrjót með ættar-
tölu. Vinir Garys sögðu honum vitanlega
að þetta væri sú alvitlausasta hugmynd
sem nokkur maður hefði nokkru sinni
fengið. En hann vildi láta reyna á þessa
makalausu hugdettu og áður en árið var
liðið hafði gælugrjótið selst fyrir yfir
fimm milljónir dollara eða sem svarar
ríflega 200 milljónum íslenskra króna.
Allir vildu eiga gælugrjót í bandi og
Gary Dahl varð ríkur maður.
Hvar hefði þetta getað átt sér stað
annars staðar en í Bandaríkjunum? Þar
gengur svona della yfir þjóðina alltaf
öðru hvoru. Stundum berst æðið til ann-
arra landa og sitt af hverju hefur borist
tilíslands.
I rauninni er hér enn á ferðinni amer-
íski draumurinn og neyslu- og sam-
keppnisþjóðfélagið eins og það birtist í
sinni ýktustu mynd - að finna upp eitt-
hvað nýtt, framleiða og selja og verða
ríkur í einni svipan - að verða að eign-
ast hlutina eins og hinir til að standa sig
í samkeppninni. Gælugrjótið er án efa
sá kynlegasti söluvarningur sem nokkur
maður hefur orðið ríkur af. Upphaflega
skrifaði Gary skopstælingu á leiðbein-
ingabók um meðferð gæludýra og steinn-
inn fylgdi með í kaupbæti. Það má segja
að þetta hafi byrjað sem grín en raun-
veruleikinn varð svæsnari en nokkurt
grín þegar dollararnir tóku að streyma
inn.
Delludót, fads eins og það er kallað í
Bandaríkjunum, er hlutir eða fyrirbæri
sem neytendur verða bókstaflega trylltir
í. Ef nágranninn eða barnið í næsta húsi
hefur eignast eitthvað verður þú eða þitt
barn að eignast það líka, hvað sem það
kostar. Og delludótið er venjulega aldrei
svo dýrt að það sé pyngju hins óbreytta
launamanns ofviða.
Fyrir örfáum árum komu á markað í
Bandaríkjunum brúður sem kallaðar
voru kálgarðsbörnin. Þær voru ólíkar
öðrum brúðum sem á markaði voru og
engar tvær voru alveg eins. Brúðurnar
voru ýmist í líki drengja eða stúlkna,
með stutt hár eða sítt, hrokkið eða slétt
og svo framvegis. Þeim var hverri fyrir
sig pakkað í „kálhaus“ og kaupandinn
fékk ekki að vita hvernig brúðan leit út
þegar hann keypti hana. Því til viðbótar
fylgdi hverri brúðu ættleiðingarskjal
12 VIKAN 35. TBL