Vikan - 26.01.1989, Blaðsíða 42

STÍFNIREGLAN
Hin alkóhólíska fjölskylda er ósveigjanleg.
Hún á ekki auðvelt með að aðlagast breyt-
ingum, né er hún fús til að leyfa fjölskyldu-
meðlimum að breytast. Þessi stífhi er ber-
sýnileg í öllum atriðum fjölskyldulífsins.
Ein af afleiðingum alkóhólismans á ein-
staklinginn er óútreiknanleg hegðun.
Hegðun alkóhólistans verður æ óútreikn-
anlegri og fjölskyldan svarar þessu með
því að setja hinum meðlimum fjölskyld-
unnar æ strangari hegðunarreglur.
Það er auðvelt að sjá stífhi hins alkóhól-
íska fjölskyldukerfis á því hvaða áhrif fjöl-
skyldan hefur á börnin. Til þess að börn
geti dafhað, þroskast og þróað með sér
heilbrigða félagshætti, þurfa þau stað þar
sem þau geta gert tilraunir með lífið og til-
veruna. Þau þurfa öruggan stað þar sem
þau geta reynt ýmis hegðunarmynstur og
þar sem þau geta breyst og vaxið. Hin
alkóhólíska fjölskylda leggur þeim ekki í té
hið sveigjanlega umhverfi sem börn þarfh-
ast til að geta gert tilraunir með lífið.
í rauninni er hin alkóhólíska fjölskylda
alger andstæða sveigjanleika. Vegna þeirr-
ar stífhi sem þar ríkir er börnunum innan
hennar ekki leyft að vaxa tilfinningalega.
Foreldrarnir reyna að halda börnunum
börnum. Þetta þýðir ekki að þau beri enga
ábyrgð — það gera þau ofitar en ekki. Þau
bera ábyrgð á foreldrum sínum, bræðrum,
systrum og húsverkunum, en þau fá aldrei
tækifæri til að þróast í fúllorðið fólk tilfinn-
ingalega. Þegar þessi börn verða fullorðin
eru þau oftast ennþá börn tilfinningalega.
Þetta er sérstaklega augljóst þegar FBA eru
innan um foreldra sína. Undir þeim kring-
umstæðum líður þeim næstum alltaf eins
og smábörnum.
Magnús, 35 ára FBA, segir: „Ég er full-
orðinn maður en mér líður eins og fimm
ára krakka þegar ég hitti foreldra mína. Ég
er hræddur við að segja meiningu mína og
er allur á nálum.“
Það er þverstæðukennt, en þó Magnús
bregðist við eins og barn tilfinningalega
þegar hann er með foreldrum sínum,
finnst honum hann ekki hafa átt barnæsku.
Svipað og mörg FBA finnst honum að hann
hafi aldrei upplifað frelsi og gleði bernsk-
unnar.
Það fólk sem elst upp við Stífhiregluna
fær stjórnunaráráttu sem fullorðið fólk.
Þetta er í beinum tengslum við reynslu
æskuáranna. FBA lærðu að stífar hegðunar-
reglur eru leiðin til að hafa stjórn á óút-
reiknanlegum aðstæðum. Oft er þetta túlk-
að á eftirfarandi hátt: Lífið og annað fólk er
óútreiknanlegt; þess vegna er þörf á að
stjóma öllum hliðum lífsins, þar með
talið annað fólk. Þessi stjórnunarárátta
þýðir að sjaldan er brugðið á leik og lítið
er um raunverulega gleði. FBA em yfirleitt
afar alvarlegt fólk.
ÞAGNARREGLAN
Þagnarreglan tengir meðlimi hinnar alkó-
hólísku fjölskyldu saman. Þeir geta ekki
talað um hvað er að gerast í fjölskyldunni.
Þessi þagnarregla gildir ekki aðeins um
samtöl við fólk utan fjölskyldunnar, heldur
tekur hún einnig til samtala við fjölskyldu-
meðlimina sjálfa.
42 VIKAN 2. TBL, 1989
Þagnarreglan bannar ekki einungis um-
tal um hegðun og gjörðir fjölskyldunnar,
hún bannar líka allt tal um tilfinningar.
Þagnarreglan er svo sterk að börn sem al-
ast upp í slíku fjölskyldukerfi eiga í erfið-
leikum með að tjá sig það sem þau eiga
eftir ólifað. Tjáningarleysisreglan eltir þau
og þau kenna síðan sínum börnum hana.
Þegar við lítum á þagnarregluna er
mikilvægt að muna að hin alkóhólíska fjöl-
skylda hefur hagsmuna að gæta í að með-
limir hennar þegi yfir hvað fer fram innan
hennar. Þögnin er nauðsynleg til að kerfið
geti virkað. Ef tjáskipti innan kerfisins
væm opin og frjálsleg myndu einstakling-
ar innan kerfisins neyðast til að breytast.
Hið alkóhólíska kerfi er allsendis ófært um
að ráða við breytingar, samanber Stífni-
regluna.
Þau börn sem alast upp í þessu þagnar-
kerfi læra á unga aldri að það er ekki í lagi
Mörg fullorðin börn
alkóhólista hefja sambönd
við drykkjufólk eða aðra
eiturlyfjaneytendur eða við
fólk sem einnig er úr
alkóhólískum fjölskyldum.
Þetta gerist vegna þess að
þau leita uppi fólk sem
fylgir sömu
hegðunarreglum, þó
skynsemin segi þeim að
þetta samband muni enda
með ósköpum, svipað
og hin.
að tala um vissa hluti. Allt umtal barnsins
um drykkju, drykkjuhegðun eða aðra and-
félagslega hegðun, svo sem líkamsmeið-
ingar eða sifjaspell, er kæft í fæðingunni.
Barnið fær ekki að tala um hvað það heyrir
eða sér. Þetta hefur bein áhrif á hvernig
barnið upplifir heiminn. Barnið neyðist til
að túlka atburði í lífi sínu án aðstoðar ffá
umhyggjusömu fúllorðnu fólki. Sem full-
orðið fólk eiga þessi börn oft í erfiðleikum
með að spyrja spurninga. Þeim finnst að
þau ættu að vita svörin. Það gera þau vit-
anlega ekki, svo þau geta í eyðurnar.
Þessi þögn á ekki aðeins við um hvað
barnið sér, heldur einnig um hvernig
barninu líður. Barnið hefúr heldur ekki
leyfi til að tala um þær tilfinningar sem
það hefur vegna drykkjuhegðunar for-
eldris.
Óttinn, reiðin og sársaukinn — megin-
þættirnir í tilfinningalífi allra fúllorðinna
barna alkóhólista - eiga rætur sínar að
rekja til þess að fjölskyldukerfið var ófært
um að glíma við þessar sterku tilfinningar.
Þegar bömin upplifa skelfinguna, reiðina
og sorgina sem tengjast drykkjuhegðun
fjölskyldunnar beint, leysa þau vandann
með því að bæla tilfinningar sínar niður.
Þar eð barnið fær ekki að losna við tilfinn-
ingarnar með því að tala um þær, em við-
brögð þess að byggja utan um sig æ þykk-
ari varnarmúr.
Eina leið FBA til að losna undan Þagnar-
reglunni er sú að tala um æsku sína og tjá
þessar niðurbældu tilfinningar. Öll FBA
lifa samkvæmt þagnarreglunni, bæði á
kostnað eigin tilfinningalegrar vellíðunar
og hæfninnar til að vera virk á heiðarlegan
og opinn hátt í heiminum í kringum sig.
AFNEITUNARREGLAN
Afneitun hinnar alkóhólísku fjölskyldu
hefet á að afneita því að það sé drykkju-
vandamál innan hennar. Afneitunin eykst í
takt við veiluna í hegðun fjölskyldunnar.
Afneitun er einn hornsteina kerfisins. Ef
kerfið getur haldið áffam að afheita því
sem er að gerast, mun það ekki þurfa að
breytast.
Fólkið, sérstaklega börnin, innan þessa
kerfis em umkringd afneitun ffá öllum
hliðum. Þeim er sagt að það sem þau sjá
með augunum, heyra með eyrunum og
finna í hjörtum sínum sé ekki satt. Það er
ekki nóg með að þeim sé sagt að láta sem
þau sjái ekki hegðun alkóhólistans, heldur
er þeim líka sagt að láta eins og ekkert sé
að — að láta sem allt sé „eðlilegt".
Hér er ekki nauðsynlega átt við að þeim
sé „sagt“ þetta í svo mörgum orðum. Hin
alkóhólíska fjölskylda tjáir sig við meðlimi
sína á ýmsan annan hátt en í hinu talaða
orði. Óbeint tal og „svipurinn" frá foreldr-
um sem flest FBA þekkja em meðal þeirra
leiða sem hin alkóhólíska fjölskylda notar
til að tjá sig.
Börnin í þessari fjölskyldu læra að
treysta ekki — hvorki sjálfum sér né
öðmm. Þau heyra fjölskylduna segja, „Við
emm hamingjusöm og samheldin fjöl-
skylda" og sjá síðan fullorðna fólkið deila
og gera lítið hvort úr öðm. Þau sjá móður
sína í yfirliði af drykkju á hverjum degi
þegar þau koma úr skólanum og er sagt,
„Það er allt í fína lagi og ekki segja neinum
að mamma sé veik.“ Raunvcruleikanum er
stöðugt afheitað.
Þessi afheitun nær einnig til tilfinninga.
Þegar sársaukafúllir atburðir eiga sér stað,
er þeim tilfinningum sem eðlilega fylgja í
kjölfarið afneitað, því það er ekki „ætlast
tQ“ að fólki líði á þennan hátt.
Börn sækja í að sjá sig sjálf speglast í
fólkinu í kringum sig. Jákvæð sjálfespeglun
byggir upp öryggiskennd þeirra og sjálfe-
virðingu og veitir þeim sjálfstraust til að
tengjast öðmm. í hinni alkóhólísku fjöl-
skyldu er afheitunin á tilfinningum svo al-
ger að bömin læra aldrei hvemig tjá skuli
tilfinningar sínar á heiðarlegan hátt. Þegar
þessi börn vaxa úr grasi munu þau brosa
þegar þau em reið, verða sviplaus þegar
þau em sár og vera í stöðugri togstreitu
milli innri líðanar og þess sem þau sýna
utan á sér.
Mörg FBA lifa lífi sínu samkvæmt kjör-
orðinu, „Ef ég læt eins og þetta sé ekki að
gerast þá hverfur það kannski af sjálfú sér“.
Það er þeim annað eðli að afheita raun-
vemleikanum — sérstaklega sársaukafull-
um raunveruleika. Þetta á ekki síst við í
samböndum FBA við gagnstæða kynið.
Mörg FBA viðhalda sambandi ámm saman