Vikan - 28.09.1999, Blaðsíða 11

gangi að takast á við vand-
ann. Ætti ekki að vera hœgt
að koma auga á vandann
fyrr og eru einhverjar leiðir
til að takast á við hann þegar
illa er komið fyrir þolandan-
um?
„Þetta er erfið spurning
því ég tel að viðbrögðin
þurfi að vera mörg og marg-
vísleg og að þau ættu að
hefjast löngu fyrir þann tíma
þegar ofbeldið er komið á
það stig að barnið verði fyrir
miklu líkamlegu ofbeldi.
Ekkert barn ætti nokkru
sinni að þurfa að horfast í
augu við það að í skólanum
sé stöðugt á það ráðist.
Það er vissulega algengt
að við bregðumst þannig við
í fyrstu að athyglinni sé fyrst
og fremst beint að þoland-
anum. Við reynum að gera
hann harðari af sér og
kenna honum að svara fyrir
sig. Ég tel það ekki endilega
góðan kost því eini árangur
þess er venjulega að þá eru
báðir aðilar farnir að beita
ofbeldi. í stað þess ættu
skólarnir, til að byrja með,
að viðurkenna að komið sé
upp vandamál. Til að takast
á við vandann og leysa hann
þarf allur skólinn að taka
þátt í vinnunni og vera með-
vitaður um að það þarf að
finna lausn. Kennarinn er
ekki einn ábyrgur heldur
verða húsverðir, skólastjórn-
endur og allir að taka þátt.
Það ætti að halda fundi um
málið og ræða hvað hver og
einn getur gert.
Innan kennslustofunnar
má vinna með þetta á marg-
an hátt. Ein aðferðin væri að
ræða einelti og ofbeldi innan
hópsins. Þá er yfirgangs-
seggurinn ekki tekinn út úr
hópnum. Það má byrja á því
að spyrja börnin hvað þau
haldi að yfirgangsseggur sé.
Þau lýsa þá oftast nær per-
sónu sem er óaðlaðandi,
hrindir, stríðir og er leiðin-
leg. Yfirgangsseggurinn í
hópnum fer þá oft að
skammast sín.
Einnig má spyrja börnin
hvað þau haldi að einelti sé
eða hvort þau hafi verið
vitni að því. Svari þau ját-
andi má inna þau eftir því
hvers vegna þau hafi ekki
brugðist við og reynt að
stöðva stríðnina. Flest munu
svara því til að þau hafi ver-
ið hrædd eða að ef þau færu
að skipta sér að myndi of-
beldið bara næst beinast að
þeim. Þegar allt kemur til
alls eru venjulega örfá börn
innan hvers skóla sem eru
líklegust til að verða fyrir
einelti. Hinum börnunum
má benda á leiðir til að segja
frá því sem þau sjá án þess
að þurfa að óttast hefndar-
aðgerðir.
Orð geta sært ekki síð-
ur en högg
Það er alls ekki alltaf auð-
velt fyrir kennara að gera
sér grein fyrir að einelti er
byrjað innan barnahóps.
Börnin eru að leik úti í frí-
mínútum og þau hópast
saman einhvers staðar á
leikvellinum, hvort þau eru
öll að veitast að einum eða
bara að skemmta sér er ekki
alltaf ljóst. Kennara þarf að
þjálfa sérstaklega til að
greina þarna á milli og til að
taka eftir fyrstu merkjum
um að einelti sé hafið innan
hópsins. Hafi kennari hins
vegar grun um að eitthvað
sé að getur hann haldið fund
með börnunum og spurt þau
hvað þau haldi að sé í gangi
og hvernig sé best að bregð-
ast við. Hvað halda þau að
þau geti gert til að koma í
veg fyrir að málin haldi
áfram að versna. Það þarf
einnig að setja skýrar reglur
um hvernig umgengni skuli
háttað innan skólans. Of-
beldi á aldrei að líðast.
Það má ekki gleyma því
að orð geta sært ekki síður
en högg. Útilokun er eitt
form ofbeldis, yfirleitt al-
gengara meðal stúlkna en
drengja. Barnið er skilið eft-
ir eitt og enginn vill leika við
það eða því er ekki boðið að
taka þátt í sameiginlegum
uppákomum. Það getur ver-
ið mjög sárt fyrir börn að
upplifa slíkt."
Ofbeldi er ekki liðið ísam-
félaginu en oft er eins og
ekki megi grípa til neinna
refsiaðgerða þegar börn eiga
í hlut. Á þá ekki að
refsa þeim sem beitir
ofbeldi?
„Refsingar eru
ekki endilega lausn-
in því þær kenna yf-
irgangsseggnum
ekkert annað en
það að sá stærsti og
sterkasti sigri. Hins
vegar er sjálfsagt að
börn séu látin bæta
fyrir skaða sem þau
valda, bæði með að
endurnýja hluti sem hafa
verið eyðilagðir og eins með
að biðjast afsökunar. Það
liggur þá í augum uppi að
afsökunarbeiðnin verður að
koma frá hjartanu og hugur
verður að fylgja máli því
verður ekki náð fram nema
yfirgangsseggurinn geri sér
grein fyrir hversu særandi
framkoma hans sé. Umræð-
ur um einelti og ofbeldi inn-
an bekkjarins eru ein besta
leiðin til að ná því mark-
miði. Börnin ræða þá um
hvernig það sé að að verða
fyrir einelti og það má
spyrja yfirgangssegginn
beint hvernig hann haldi að
það sé að verða fyrir stríðni.
Þá kemst umræða í gang um
hversu sárt það sé að vera
tekinn fyrir og það getur
aukið skilning barnanna á
aðstæðum og tilfinningum
hverts annars.
Það má einnig setja á svið
aðstæður þar sem einn leik-
ur þolandann en annar yfir-
gangssegg, síðan má ræða
hvernig hefði verið hægt að
breyta atburðarásinni. Hvað
hefði þolandinn getað gert
öðruvísi? Hvernig hefði yfir-
gangseggurinn getað breytt
betur og hvernig hefðu
börnin sem horfðu á átt að
bregðast við? Með því móti
má kenna börnunum betri
leiðir til að eiga samskipti
hvert við annað. Það er ekki
nægilegt að ræða eingöngu
við þolandann eða yfir-
gangssegginn, hvort sem
kennarinn, skólastjórinn eða
skólasálfræðingurinn gerir
það.
Einelti er mál sem þarf að
ræða innan hópsins aftur og
aftur þar til yfirgangsseggur-
inn fer að finna fyrir þrýst-
ingi hinna og finna að þeir
munu ekki þola hegðun
hans lengur. Þetta er ekki
eitthvað sem hægt er að
gera bara einu sinni. Um-
ræðuefnið þarf að taka upp
aftur og aftur, í hvert einasta
sinn sem einhverjum er
strítt. Árangurinn verður
vonandi sá að börnin sýna
hvert öðru meira umburðar-
lyndi. Ég tel einnig að kenn-
Það má ekki gleyma
því að orð gefa sært
ekki síður en högg.
Utilokun er eitt
form ofbeldis,
yfirleitt algengara
meðal stúlkna
en drengja.
Vikan 11