Vikan - 28.09.1999, Blaðsíða 48

Texti: Fríða Björnsdóttir, myndir: Elín Albertsdóttir
Vikan
Grœnt og vœnt
Þegar við veijum
okkur sumarblóm þykir sjáif-
sagt að huga að því hvernig
biómin verða á litin þegar þau
Fríða
Björnsdóttir
springa út. Hins vegar gerum
við aiit of lítið af þvi að velja
trjágróður með því hugarfari að
laufin geti átt eftir að verða
okkur til gleði, jafnvel þegar
þau fara að sölna á haustin.
ér á síðunum sjáið þið
nokkrar myndir af trjá-
gróðri eins og hann leit
út í fyrrahaust eftir frá-
bært sumar á suðvestur-
horninu. Fróðir menn
segja að litirnir í görðunum hafi þá verið
með því allrafallegasta sem gerst hefur und-
anfarin ár og segja það stafa af því hvað
veðráttan var frábær mestan hluta sumars.
Af þessum myndum má sjá að það skiptir
miklu máli að hafa hugfast hvernig litur
laufblaðanna geti átt eftir að verða þegar
haustar og velja saman réttan gróður til þess
að fá skemmtilega litasamsetningu. Lauf
sumra trjá- og runnategunda verður
eldrautt en önnur halda græna litnum leng-
ur. Síðan koma tegundir þar sem laufblöðin
gulna tiltölulega fljótt. Þegar þessu hefur
öllu verið blandað saman á réttan hátt fáum
við út ótrúlega litadýrð sem endist jafnvel í
nokkrar vikur.
Laufið helst lengur á trjánum
Við leituðum til Péturs, garðyrkjumanns í
Mörk, og spurðum hann svolítið út í þennan
fallega gróður. Hann sagði að rétt væri fyrir
fólk að spyrja garðyrkjufólkið þegar það fer
að kaupa tré og runna hvernig blaðliturinn
verður þegar haustar og skipuleggja þannig
garðinn betur hvað þetta varðar en oft er
gert. Pétur sagði líka að eftir því sem gróð-
urinn hefði aukist og dafnað á Reykjavíkur-
svæðinu héldist laufið lengur á trjánum en
áður var. Þá mátti nefnilega varla hreyfa
vind svo ekki væru öll laufblöðin fokin út í
buskann. Nú er nánast logn í mörgum görð-
um þótt veðurstofan mæli nokkurn vind á
berangri.
En hafið þið nokkurn tíma leitt hugann
að því hvers vegna blöðin á trjánum skipta
um lit, verða brún, gul, appelsínurauð og
jafnvel eldrauð? í enskumælandi löndum er
til saga um andann Jack Frost, sem sagt er
að máli blöðin með frostpenslinum sínum.
En auðvitað er leyndarmálið um litaskiptin
falið í blöðunum sjálfum.
Þótt undarlegt megi virðast eru hinir
skæru litir haustsins alltaf fyrir hendi í blöð-
unum, meira að segja á vorin og sumrin. Við
sjáum bara ekki þessa liti vegna þess að eitt-
hvað annað lokar þá úti, ef svo mætti segja.
Efnið heitir chlorophyll og er blaðgrænan
sem plönturnar nota til að breyta andrúms-
loftinu, sólarljósinu og vatninu í næringu
fyrir sig.
Jack Frost og litur laufblaðanna
Á haustin verður breyting á. Dagarnir
styttast og það fer að kólna. Um leið gefur
náttúran trjánum merki um að nú sé kom-
inn tími til að fella laufið. Þar er enginn
góður andi, enginn Jack Frost, á ferðinni.
Tréð lokar sig af frá laufinu og það sölnar.
Um leið hverfur blaðgrænan úr blöðunum
og þau tapa græna litnum. Þá gerist það
skyndilega, næstum eins og fyrir tilstilli
töframanns, að við sjáum gulu og rauðu lit-
ina sem alltaf hafa verið á laufinu aðeins
faldir undir græna litnum.
Sígræn liarrtré halda lit
sínuin að sjálfsögöu allt
árirt eins og nafniö hendir
til. Hcr má sjá blágrcni
mitt í raiiön og gullcitu
laufi af gl jáinispli. ÞaA
væri ckki síöur fallcgt að
vcra incA dökkgræna furti
inni á inilli runna scin
vcrða rauöir nieð
haiistinu. mmmmmmmmmm^m
Otrúlcg litasamsctning!
Kauði runninn licitir
hciðarkvistur. Bak við
hann cr gljávíðir scm cnn
cr fallcga grænn. Til
hægri má sjá bcr og guln-
að lauf á úlfarcyni og
frcmst á myndinni og aft-
an við lilfarcyninn cru
tvær tcgundir af runnuin
scm cru komnir mcð l'al-
lega gullcitt lauf. Þcssi
mynd sýnir okkur hvað
hægt cr að gcra cf vcl cr
valið |>cgar trc cru sctt
niður í garðinn. mmmmmmmm
Rcynitrc incð rauðiim m
hcrjuni og gulu og grænu
laufi.
Það cr ckki aðcins litur
trjáuna scm cr fallcgur í
þcssuni garði. Sumar-
hlómin scm sclt liafa vcr-
ið niður í hcðin standa
cnn í hlóma og gcfa lífiim
lit. Kiinnimi cr að hyrja
að skipta frá grænu yfir í
gulrautt. Svo cr rctt að
hciula ykkur á snjalla
hiigmynd sem lætur lítið
ylir scr í fyrstu. A gras-
flötinui hcfur staðið trc,
líklcga grcnitrc, scm húið
cr að liöggva. Við stofn-
inn hefur verið fcstur cins
konar gálgi og í lionuin
liangir róla fyrir hiirnin á
hcimilinu. Sjálf ciga |>au
svo dúkkuhiis liandan við
gulnaða iispina. mmmmmm
Craslliit í haustlitum,
mosi á hraungrýti í
I lcllisgcrði í Hafnarfirði
og síðan trc í iniirguin