Menntamál - 01.02.1970, Blaðsíða 39

LITLU SKÓLALJÓÐIN
Jóhannes úr Kötlum tóh saman.
Úlg.: Rikisútgáfa námsbóka.
Það er mikið og vanclasamt verk
að taka saman bók af þessu tagi.
Verkið er þannig unnið, að yfir
því er fastur heildarsvipur. Gamalt
og nýtt er fléttað saman í eina
heild. Á listrænan hátt er lesand-
inn leiddur til samanburðar á því
gamla og nýja, án þess að saman-
burðurinn sé áberandi eða þving-
andi. Hitt eru viðbrögð lesandans
að undrast skyldleika þessara
tveggja tíða.
Heildarblær verksins er svo mik-
ill fyrir mér, að mér virðist oft,
þegar ég les ljóðin, að þau gætu
jafnvel öll verið eftir sama skáld-
ið. Hér ræður miklu liinn dul-
úðgi blær gamalla og nýrra töfra,
sem óefað lieillar Jóliannes skáld.
Hann velur kvæðin eftir eigin
smekk, og livernig á liann að vclja
á aðra lund?
Flest kvæði bókarinnar heilla
mig einnig, og ekki síður þau eldri
en þau yngri. Eigi að síður vaknar
þessi spurning: Hvernig eru þessi
kvæði fallin til að glæða áhuga á
ljóðalestri þeirra kynslóðar, sem á
að fá sín fyrstu kynni af skáldskap
í bundnu máli í þessari bók?
Það er hlutverk skólaljóða að
vekja þrá og glæða smekk fyrir
bundnu máli, þannig að hægt sé
að segja með sanni, að nemend-
urnir komist á bragðið í skólanum.
Sem fullorðið fólk eiga þeir nem-
endur, sem byrja ljóðalestur í skóla
að halda lionum áfram.
Það er víst, að Ijóð, sem liöfða
til smekks barna — sem getur verið
eins góður og smekkur margra
íullorðinna — eru hvati til nánari
kynna af skáldskap. Að þessu at-
huguðu er mat fullorðinna naum-
ast raunliæft, nemendurnir dæma
verkið sjálfir í fyllingu tímans. —
Kvæðin verða að eiga hljómgrunn
í jjví lífi, sem börnin lifa, bæði
raunverulegu og óraunverulegu.
Eg er alinn upp í mestu lirossa-
sveit á Suðurlandi, og mínar beztu
stundir voru, þegar ég þeysti eftir
þurrum völlum eða blautum mýr-
um og golan lék um andlit mitt.
Mér þótti þá sem ég lyftist frá
hversdagsleikanum á annað og
æðra svið.
Eg komst í kynni við „Fáka“
Einars Benediktssonar og grét af
hrifningu yfir samhljómi sálar
minnar við orð skáldsins.
Eg minnist þess enn, livers ég
vænti mér af kennslustund mörg-
um árum síðar, þegar ég ætlaði að
kynna þetta sama kvæði fyrir bekk
bráðgáfaðra nemenda i Miðbæjar-
skólanum. Stundin kom, og ég
lagði mig allan fram. Ég þóttist
ekki í neinum vafa um það, að sú
tilfinning, sem Einar lýsir, væri sú
tilfinning, sem ég bar í brjósti og
túlkaði fyrir nemendum mínum. -
En vonbrigði mín voru mikil.
Rödd mín var rödd lirópandans í
eyðimörkinni. — Ég fékk ekkert
svar.
Hvers vegna átti þetta kvæði
ekki hljómgrunn í hugum þessara
nemenda? Hvers vegna gátu þau
ekki hrifizt at ljóðlínu sem þess-
ari: „Höfuðin lyftast liin lifandi
vél logar af fjöri und söðulsins
þófum.“ Það var einfaldlega vegna
þess, að þau þekktu ekki ævintýri
okkar Einars. „Knapinn á hest-
baki er kóngur um stund, kórónu-
laus á liann ríki og álfur.“ Þau
liöfðu fæst komið á liestbak.
Fullorðnir og börn verða eflaust
að verða fyrir sömu reynslu og Jón
Helgason í Árnasafni, sem hann
lýsir svo: „Kveiking frá liugskoti
handan við myrkvaða voga hitti í
sál minni tundur og glæðist í
loga.“
Ef ljóðin, sem Jóhannes skáld úr
Kötlum tók sarnan, hitta tundrið í
sál barnanna, þá meðtaka þau fagr-
an fjársjóð.
Myndir eru í bókinni eftir
Gunnlaug Scheving. Þar er liver
hlutur á sínum stað, en myndirnar
eru þó ekki þannig, að þær séu lík-
legar til að vekja athygli barna.
Annað hvort þyrftu línurnar að
vera dekkri og meira afmarkandi,
eða það, sem betra væri, að mynd-
irnar væru í litum.
Efnisyfirlit bókarinnar er fá-
dæma klaufalegt. Það er miklum
erfiðleikum bundið að leita uppi
höfunda kvæða, sem maður er að
lesa. Sama máli gegnir um að finna
ákveðin kvæði.
Bókin er prentuð á góðan pappír
og snyrtileg að frágangi. Spjöld
skólabóka ættu hins vegar að vera
klædd plasti nú, þegar allt annað
er orðið plasti klætt.
Magnús Magnússon.
MENNTAMÁL
33