Menntamál - 01.10.1970, Qupperneq 6

Hörður Ágústsson
skólastjóri:
Islenzkar
sjónmenntir
íslenzk þjóðmenning stendur á tímamótum.
Að baki henni er fornt og nokkuð frumstætt
bændasamfélag, stutt aldalangri hefð. Framund-
an er iðnvætt nútíma borgarþjóðfélag.
Þetta vitum við öll, á okkur dynja brotsjóir
umskiptanna. Ekki er það einvörðungu íslenzk-
ur vandi að takast á við iðn- og tækniþróun
þeirra tíma, sem við nú lifum. Slíkt viðfangs-
efni hefur verið á dagskrá undanfarna áratugi
með flestum þjóðum heims.
Fyrir tíma iðnbyltingar voru list og tækni tvær
hliðar á sama hlut. Ekki þarf annað en litast
um á Þjóðminjasafninu, til að sannfærast um
það. Nema má í aski, styttubandi eða í vegg-
tjaldi návist verkkunnáttu og listar, sjá hversu
forfeður okkar nýttu og um leið nutu þessara
hluta í daglegu Jíli. Hér stöndum við frammi
fyrir sannri mótunarmennt, sem ég nefni svo,
þ. e. a. s. saman renna í eitt þörf mannsins fyrir
myndsköpun og þörf hans til að gera umhverfið
sér undirorpið.
lást og vísindi voru jafn sjáll'sögð, jafn rétthá.
Við tilkomu vélarinnar rofnuðu þessi tengsl.
Maðurinn hafði í fyrstu ekki skilning á því, og
hefur tæpast enn, að vélin er ekki annað en
fyrri handverkstól lians í margfalt flóknari og
fullkomnari mynd. Um leið knúði vélin á um
fjölbreyttari verkaskiptingu, sem villti þeim mun
meir fyrir sem hún varð flóknari. í fyrstu olli
iðnbyltingin reyndar fullkominni ringulreið í
mótunarmennt. Sumir listamenn örvæntu, skelltu
skuldinni á vélina og snéru sér í jæss stað til
horfinna tíma. Slík viðhorf voru óraunsæ og
flótti írá vandanum. Þeir sem snéru sér af ein-
urð gegn honum voru frumkvöðlar nútíma list-
ar. Þeir sáu í gegnum þann moðreyk er upp-
hafsár nútíma tæknivæðingar blés upp, þeir
bentu á leiðir, sýndu fram á hvernig ætti að
gera vélakostinn að þjóni listarinnar, en ekki
öfugt.
Hvernig snýr þessi vandi við íslendingum?
í meginatriðum er liann sá sami. Það sem
einkum gerir hann þó sérstakan er sú staðreynd,
að íslendingar voru til skamms tíma á nýlendu-
stigi, um leið voru þeir bændaþjóð einvörðungu,
þar sem borgmenning liafði aldrei náð að þró-
MENNTAMÁL
152