Menntamál - 01.10.1970, Blaðsíða 22

Björn Th. Björnsson
listfræðingur:
Hlutur
myndlistar
r
i
almennri
menntun
Meistarinn í'ranski, Páll Cézanne, talar á ein-
um stað um þá undirstöðu fullrar lífsnautnar,
að menn læri að hugsa með augunum. Þjálfaður
náttúruskoðari þættist óefað skilja, hvað Céz-
anne átti við. Það er reginmunur lífsnautnar á
skoðunarferð um land, hvort maðurinn horfir
með eins konar augurn ljósmyndavélar, sem
nemur aðeins, án þess að greina, sem beitir að-
eins augunum, án þess að hugsa með þeim —
svo orð Cézannes séu notuð —, eða hvort hann
lifir sjón sína um leið skilvitlega, skilji og veiti
athygli jarðmyndunum, gróðurfari og gleðjist
við hið hljóða mál sögunnar á þeim slóðum
þar sem hann er staddur. Hinn fyrri sér aðeins
liina ytri mynd, og fær notið hennar að vísu,
— hinn síðari les að auk á bak við hana og auðg-
ar þannig og magnar lifun sína af því sent hann
sér. Myndi nokkur neita því, að náttúrukvæði
Jónasar séu dýpri og meiri fyrir það, að hann
þekkir landið, myndun þess, umbrot og auðn,
og saga þjóðarinnar honum hvarvetna í merg
runnin.
Hér tók ég náttúruskoðun aðeins sem skýr-
andi dæmi. Allt í kring um okkur eru mann-
gerðir hlutir, sem eiga eins og náttúran bæði
ytri sýnd og djúpt, margslungið inntak. Hlutir
lifa lengur en menn, og formið lifir lengur en
hluturinn sjálfur. Því er Jjað svo, að með því
að gaumgæfa þessa hluti, jafnvel daglegustu
nytjamuni sem við höfum í höndum, getum við
séð inn í Jsað verkstæði aldanna, Jrar sem breyt-
ingar og umbyftingar í sögu mannkynsins voru
á afli. Án skilnings á slíku er saga mannkynsins
yfirborðið eitt. Hún er hundraðfalt sannfróðari
sagan af Jrví, í hvers konar híbýlum menn hafi
búið öld af öld, hvernig þeir hafi klæðzt eða
livaða amboð Jreir hafi notað, heldur en tíðind-
in af Jjví, hvaða kóngur barðist við kóng. Hvert
tímabil sögunnar býr yfir sínu tjáningarformi,
sinni lífsmynd. Það tíðargervi köllnð við stíl.
Orðið er ekki valið ófyrirsynju, ]>ví stíll er skrif-
færi, og vissulega er Jrað handskrift tímans, rit-
hönd hans, sem okkur er eftirskilin. Þar á ekki
aðeins hver öld sitt glögga afbrigði, heldur og
hver þjóð. Rétt eins og nemendur sama skriftar-
kennara eru líklegir til að temja sér svipaða
MENNTAMÁL
168