Heima er bezt - 01.01.1956, Side 50

48 Heima Nr. 1-2
-------------------------------er bezt----------------------------
má um, hvort heppilegt sé að gefa út rit með því formi, þar sem
allt er tekið með, náttúrufræði landanna, staðfræði, saga, bók-
menntir, menning o. s. frv. Verða slík yfirlit ætíð hraflkennd,
þótt góðir menn fjalli um, og það sem verst er við úgáfuna, er að
fyrstu ritin verða úrelt, löngu áður en flokkurinn er allur kominn
út. Um hitt verður ekki deilt, að rit Ástvaldar Eydals er hið
merkasta, sem út hefir komið í þessum flokki og hið eina þeirra,
sem er í senn alþýðlegt fræðirit og ágæt handbók. Gegnir furðu,
hversu miklu efni hann hefir getað þjappað í jafnlítið rúm, og
þó gert frásögnina lifandi og skemmtilega. En vitanlegt er, að ef
átt hefði að gera efni þessu nokkuð viðunanleg skil, hefði ritið
þurft að vera að minhsta kosti helmingi stærra. Af köflum, sem
til dæmis hefði þurft að segja meira um, má nefna eldgos, loft-
lagsbreytingar, ísaldir, svo að eitthvað sé nefnt. En ekki verður
höfundur sakaður um það, þótt bók hans veki forvitni um meira
og fleira en hún flytur. Ber að þakka það sem fengið er, því að
hér er í senn stórfróðleg bók og skemmtileg.
Charles Morgan: Saga dómarans. Það er föst venja, að ein fé-
lagsbókanna sé skáldsaga, annaðhvort þýdd eða frumsamin. Að
þessu sinni hefir ensk skáldsaga orðið fyrir valinu, og þýðandinn
er síra Gutinar Árnason. Höfundurinn, Charles Morgan, er kunn-
ur meðal enskumælandi manna, en ekkert mun hafa verið þvtt
eftir hann fyrr á íslenzku. Er vel farið að kynna hann íslenzkum
lesendum, því að hér mun vera um merkishöfund að ræða. Saga
dómarans er eftirtektarverð bók, sem margt má læra af. Dómaritin
er persóna, sem verður flestum ógleymanleg, fyrir sakir skaphafn-
ar hans. Og vænlegt er að bera saman viðhorf hans til lífsins og
verðmæta þess, og hins kaldrifjaða fésýslu- og stjórnmálamanns
Severidges, sem hyggst að kaupa allt fyrir peninga. Má að vissu
leyti segja, að sagan sé barátta andans og efnisins, með ótvíræðum
sigri andans. Og varla munu margir sleppa bókinni úr hendi fyrr
en hún er á enda lesin.
Aukafelagsbækur Menningarsjóðs og Þjóðvinafélagsins.
Menningarsjóður hefir verið athafnasamur um bókaútgáfu á
síðari árum. Hefur sá háttur verið upp tekinn, að gefa félags-
mönnum Þjóðvinafélagsins kost þessara útgáfubóka við allmiklu
lægra verði en þær eru annars seldar. Eru þetta veruleg hlunn-
indi, því að hér er um merkar bækur að ræða. Verður nú getið
þeirra helztu frá síðastliðnu ári.
Þorkell Jóhannesson: Ævisaga Tryggva Gunnarssonar. Þetta er
fyrsta bindið af þremur, sem Þorkell Jóhannesson prófessor hyggst
rita um ævi og störf Tryggva Gunnarssonar. Heitir þetta bindi
Bóndi og timburmaður, og lýsir það uppvexti Tryggva og hinum
fyrstu starfsárum hans, er hann stundaði smíðar og bjó búi sínu
á Hallgilsstöðum í Fnjóskadal. Er ævi Tryggva og athafnir mjög
ýtarlega rakið og gerð glögg grein fyrir aldarfari og umhverfi því,
sem hann óx upp í og dvaldist með. Er þar að vísu margt smátt
til tínt, en allt verður það þó til aukins skilnings á því, hversu
ævi Tryggva ræðst. Margt er þarna sagt um atvinnu- og menn-
ingarsögu byggðanna við Eyjafjörð og vestanverða Þingeyjarsýslu.
Sumir kaflar bókarinnar hefðu að skaðlausu mátt vera styttri,
svo sem allt hreppstjóraþvargið við Pétur Havsteen amtmann, og
eins dagbókarkaflarnir úr Kaupmannahöfn, en allt um það er
bókin í senn skemmtileg og fróðleg. Tryggvi Gunnarsson var einn
hinn merkasti athafna- og framkvæmdamaður landsins á seinni
hluta 19. aldar og kom svo víða við, að firnum sætti, að einn
maður skyldi geta haft svo mörg járn i eldi í einu. Hefir hann
flestum mönnum fremur markað spor á framfarabraut þjóðar-
innar. Það er því að maklegleikum, að minningu hans sé á loft
haldið. Má þegar ráða það af hinu fyrsta bindi sögu hans, að
hér sé í uppsiglingu eitt hinna merkustu rita, sem enn hefir
verið skráð um sögu þjóðar vorrar.
Oscar Clausen: fslenzkar dulsagnir. Út eru komin tvö hefti af
safni þessu, sem Oscar Clausen safnar saman. í fyrra bindinu
eru nær eingöngu sagnir teknar úr prentuðum ritum, mest úr
tímaritinu Morgni, en í síðara bindinu er meiri hlutinn prent-
aður nú í fyrsta sinn, og er þar mest úr eigin reynslu safnandans
sjálfs. Þó eru þar allmargar sögur úr Dulrænum smásögum Bryn-
jólfs á Minna-Núpi. — Dulsagnir sem þessar eru merkilegt við-
fangsefni, og vitað er, að margir íslendingar eru gæddir dular-
gáfum, og menn hafa veitt þessum atburðum eftirtekt og athygli.
En einmitt vegna þess, að hér er um að ræða merkilegt efni, er
mikilsvert, að ekki sé höndum kastað til um skrásetningu þeirra
og útgáfu, en þvi miður hefir það allt of oft viljað brenna við.
Allt of sjaldan er gerð tilraun til að vottfesta sagnirnar, og meira
að segja hafa ýmsar þær sögur, sem birtar hafa verið í Morgni,
ekki verið vottfestar. En þótt ekki sé verið að draga í efa sann-
leiksást þeirra, sem sögurnar segja, þá er það vitanlegt, að þá
fyrst fá sögurnar almennt gildi, bæði fyrir samtíð og framtíð, ef
vel er gengið frá vottfestingu þeirra. Annars er hætt við, að þær
verði taldar til þjóðsagna. Þegar því hafizt er handa um að safna
þessum sögum saman úr dreifðum heimildum bóka og tímarita,
hefði einkum átt að taka þær sagnirnar, sem gildastar sannanir
höfðu með sér, í öðru lagi hefði átt að flokka sagnirnar niður
eftir efni þeirra og eðli fyrirbrigðanna, en um þá hluti eru til
ágætar fyrirmyndir i ritum Sálarrannsóknarfélagsins brezka. í
þessari bók er hvorugt gert, og hefði þó verið ágætt tækifæri til
þess, fyrst farið var að safna sögnum þessum saman. Ef svo-hefði
verið gert, þá hefðu sögurnar ekki aðeins verið skemmtilestur
heldur einnig góður stuðningur fyrir hvern þann, sem kynna
vildi sér fyrirbrigðin fræðilega. Vafasamt er og, hvort réttmætt
er að taka í svona safn sögur eins og hina skemmtilegu frásögn
Indriða Einarssonar af sýnunum á Mælifellsdal, sem vissulega
liggur á mörkum sannfræði og skáldskapar, og söguna um Grýtu-
bakkaundrin, sem mjög miklar veilur eru í frá sannanasjónarmiði.
Er þetta miður farið, því að þarna eru annars margar mjög merki-
legar sögur og vel sagðar, en eins og þær eru út gefnar, þá minna
þær um of á þjóðsagnasöfn, og hætt er við að sögurnar verði
teknar sem slíkar. Væri æskilegt, að hinn heiðraði útgefandi, sem
er sagnamaður góður og áhugamaður um dulræn efni og gæddur
nokkrum dulargáfum, legði eftirleiðis meiri vinnu í undirbúning
og útgáfu slíkra safna, ef hann heldur þeim áfram. Með því ynni
hann þarft og gott verk, og rit hans næðu betur tilgangi sínum
en þau gera nú.
Árni Óla: Frásagnir. Árni Óla ritstjóri hefir nú um alllangt
skeið unnið að því að smíða nýjar frásagnir upp úr brotasilfri
munnmæla, annála og dómsmálabóka og raunar fleiri heimildum.
Hefir honum tekizt að gera úr þessu marga læsilega þætti, þar
sem brugðið er upp myndum úr þjóðlífi voru á liðnum ölduin.
Margar eru þó myndir þessar fremur ömurlegar, enda eru við-
fangsefnin oft af því taginu, þ. e. sakamál og ýmiss konar mis-
ferli, slysfarir og þvi um líkt. Mun það og vera svo, að um auð-
ugastan garð söguefna sé að gresja á því sviði. En Árna er sú list
lagin, að gæða frásögnina lífi og litum, og verður honum oft
furðumikið úr litlum kveikjum og sundurlausum. Er ljóst, að
slíkt kostar í senn mikla vinnu og lagni við að vinna úr efninu.