Heima er bezt - 01.11.1956, Blaðsíða 13

Nr. 11-12
Heima
---er bezt
um þurfa allir að hlíta. Það er fornt mat, að berserkur-
inn nýtur aldrei óskertrar virðingar. Aflið og æðið
hefur aldrei verið norræn hugsjón. Hjá hetjunum er
aftur baráttu- og bróðurhugurinn í jafnvægi, — og það
jafnvægi eða réttara sagt hóf á sér úr heiðni gott heiti,
sem er drengskapur og í kristni kærleikur.
Stjómarmy ndun og samstarfsstjórnir.
Úr ræðu við setning Alþingis 1953.
Það er krafa almennings að nýafstöðnum kosning-
um, að starfhæfar stjórnir séu myndaðar án verulegrar
tafar. Um það eru uppi ýrnsar tillögur á síðari árum,
hvernig megi tryggja stjórnarmyndun, án óhæfilegs
dráttar. Ekki skal ég draga í efa, að nokkuð megi ávinna
með breyttri löggjöf, og því síður ræða einstakar til-
lögur, en ég tel mér þó bæði rétt og heimilt að benda
á, að stjórnarfari verður seint borgið með löggjöf einni
saman. Þess er dæmi, að stórveldi hafi liðið undir lok,
sem bjó við eina hina fullkomnustu stjórnarskrá, sem
fræðimenn hafa samið, þó annað stórveldi sé enn við
lýði og njóti mikils álits fyrir stjórnmálaþroska, sem
býr við óskráðar stjórnskipulagsvenjur einar saman.
Þingmenn og þingflokkar hafa óskráða skyldu til
stjórnarmyndunar eftir sinni aðstöðu, og kemur þar
margt til greina, sem oflangt yrði upp að telja, en það
er hætt við, að lögboðin stjórnarmyndun myndi losa
um hið nauðsynlega samstarf við löggjafarvaldið og
draga að nokkru úr þeirri ábyrgð, sem hver stjórn á
að finna til og bera. Það er eðli lýðræðisins og þing-
ræðisins, að þeir, sem við það búa, verði að reynast
hæfir til að stjórna.
Samstarfsstjórnir eru eðlisskyldari þeim hreina flokks-
meirihluta, sem flestir virðast þrá. Ókostina þekkjum
vér af reynslunni. Sá er eldurinn heitastur, sem á sjálf-
um brennur. En stjórnmálastarfið verður aldrei auð-
velt eða vélgengt. Ef stjórnmálaflokkur er svo fjöl-
mennur, að hann nái hreinum þingmeirihluta, þá rúmar
hann einnig innan sinna vébanda sundurleita hagsmuni,
sem þarf að samræma, og ólík stjórnarmið, sem þarf
að samríma — og líkist að því leyti samstarfsflokkum,
sem þurfa að semja sín á milli um hagsmuni, hugsjónir
og völd. Samstarfsstjórn tveggja eða fleiri flokka gerir
í upphafi með sér málefnasamning, sem kemur í stað
kosningastefnuskrár, og er hann hennar stjórnarstefna.
Málefnasamningur tryggir að nokkru framhald sam-
starfsins, meðan verið er að koma honum í framkvæmd,
þó alltaf berist jafnframt að ný og óvænt viðfangsefni.
Glöggir stjórnmálamenn, sem eiga að skilja, hvar samn-
ingamörkin liggja, eru þar í daglegri samvinnu um af-
greiðslu mála og undirbúning löggjafar. Ummæli mín
ber ekki að skilja svo, að ég taki samstarfsstjórnir fram
yfir hreinar meirihluta flokksstjórnir, heldur á hinn
veg, að hvern hugsanlegan meirihlutastjórnar mögu-
353
leika beri að rannsaka til hlítar, áður en horfið sé að
myndun minnihlutastjórna.
2. LANDIÐ OG ÞJÓÐIN.
Náttúra landsins.
Úr áramótaræðu 1955.
Náttúra lands vors er býsna sérstæð, barnið og
unglingurinn h'tur á hana sem sjálfsagðan hlut eins og
móður og föður, mat og drykk. En hún síast inn í
sálina, og hugurinn kemur til að bera, „síns heimalands
mót“. Sá, sem fer um önnur héruð eða lönd eða eldist,
honum opnast sýn, þegar hann kemur aftur á fornar
slóðir. Ég hef komið í þau lönd, þar sem mér fannst
allt óþekkt, þó farið sé langar leiðir. Og hvaða erindi
er það þá, að flytja sig úr stað? Máske hraðinn og
hreyfingin, sem alltaf er nokkuð — og svo auðvitað að
hitta nýtt fólk. En hér á íslandi skiptir um svip á
skammri leið, og formin og litirnir taka á sig allar
myndir og blæbrigði. Loftið er svo tært og svalt —
einkum eftir stórrigningu, og alltaf er gott að anda
því að sér. Loftið er ein sú guðs gáfa, sem allir eiga
jafnt og ekkert kostar, og því stundum lítið metið. En
það hefi ég fundið við að koma frá heitu landi og
röku um þrjú þúsund mílna veg á sautján tímum, að
slagveðursrigning á íslenzkum flugvelli var hreinasti líf-
gjafi og guðsblessun. Þetta loftslag er heilnæmt fyrir
alla menningu, hugsaði ég. Og þó er það elcki fullljóst,
fyr en maður hefur reynt annað. Og svo er þetta loft
svo blátært fyrir augað, og sólin og skýin, ljósið
og skuggamir gefa hinu stórbrotna landslagi ótrúlega
tilbreyting. Skáldin og málaramir hafa fangað sumt,
og verk þeirra veita oss mikla nautn í skammdegi innan
fjögra veggja. Þeir auka oss skilning og gera þó ekki
betur en skaparinn. Vér eigum ekki að bera listaverk
saman við Ijósmvndina, sem missir margs, heldur við
náttúruna, og þá verður margra hlutur smár.
Þjóðfélagið meðábyrgt um lífskjör þjóðarinnar.
Úr ávarpi 1. ágúst 1952.
Islendingar sætta sig ekki lengur við örbirgð og vesal-
dóm og allra sízt við hóflausa misskiptingu lífskjara.
Arferði er breytilegt og afli misjafn, en moldin er frjó-
söm og miðin auðug. Tæknin er vaxandi, og lífskjör
þjóðarinnar hafa stórum batnað á síðustu áratugum.
Þjóðfélagið hefur hér nýtt verkefni, sem því var ekki
eignað áður. Það er meðábyrgt um lífskjörin og hinar
stærri framkvæmdir, sem einstaklingar ráða ekki við.
Kröfur eru hér miklar og réttindi, en hin hliðin á
þeim er þegnskyldan, sem er því ríkari, sem hér er
engin herskylda. Launin verða aldrei til lengdar stærri
en uppskeran.