Heima er bezt - 01.01.1960, Síða 20

SIGURÐUR JÓNSSON, STAFAFELLI:
sextíu árum
Ce> — sveit Úlfljóts lögsögumanns, sem bjó í Bæ,
dregur eflaust nafn af stöðuvatni því hinu mikla,
sem liggur í austurhluta sveitarinnar og ávallt er
nefnt Lónið.
I vestri hluta sveitarinnar er einnig lón eða fjörður,
sem kennt er við hina fyrstu menn, er fæti stigu á
landið. Papafjörður, útfall hans er um Papós, en af-
rennsli Lónsins um Bæjarós.
I Landnámu er sveit þessi nefnd Lón, en hér fer sem
víðar á landi voru, að ekki er sama nafn sveitar og
hrepps. Hér er Bæjarhreppur kenndur við landnáms-
jörðina Bæ í Lóni.
Sveitin liggur í boga eða hálfhring og skýla henni
háfjöll í allar áttir, nema í suðaustur, þar er hafið blik-
andi og endalaust. Úthafsaldan hefur myndað boga-
dregið sandrif við ströndina, fjörurnar.
í Lóni — Bæjarhreppi hinum eystri — annar er við
Hrútafjörð — eru 17 jarðir með sérheiti, en fleiri býli
voru á sumum þeirra. Þannig voru sex bændur í Bæ allt
fram á þriðja tug þessarar aldar, og á mörgum jörðum
tvíbýli. Nöfn bæjanna eru flest stutt, dregin af lands-
laginu, fögur og frumleg. Aðeins ein jörð kennd við
mann, Þorgeirsstaðir. Stærstu jarðirnar voru Stafafell,
prestssetrið, og landnámsjörðin Bær, þeim fylgdu engja-
lönd mikil, og veiði sels og silungs ár hvert, ásamt
fleiri gæðum. Allir bændur sveitarinnar sóttu sjó á
vetrarvertíð, frá Góukomu til Krossmessu á vori, 3.
maí. Róið var frá Papós og Hvalneskrók. Bátarnir voru
að jafnaði sexæringar, búnir seglum og árum. Veiðar-
færi, handfæri og að síðustu einnig lína eða lóð, sem
þeir kölluðu vestra. Lengi voru í Lónsjó talin ein feng-
sælustu fiskimið, en það voru fleiri en sveitarmenn,
sem fengu þar fisk. Á hverri vertíð var fjöldi franskra
seglskipa, duggurnar svokölluðu. Og stundum höfðu
bátarnir tal af þeim og þágu gjafir þeirra, franskt kex
og Coniak, þá var friðsamt tímabil á miðunum okkar
Helgi Einarsson. Stefán Jónsson.
hér, því svo mátti segja, að sá einn fiskur væri veidd-
ur, er sjálfur beit á krókinn.
Um og eftir aldamót komu togararnir til sögunnar.
Allt fylltist af enskum togveiðiskipum, sem skófu hafs-
botninn. Á vori hverju mátti telja um 40 reyki milli
Horna, á miðum Lónsmanna. Handfæraafli bátanna
minnkaði eftir því sem árin liðu, ofveiðin sagði til sín.
Þótt bændur sæktu sjóinn lifðu þeir fyrst og fremst
á landbúnaði. Hver bóndi átti sínar kýr, kindur og
hesta fleiri og færri eftir efnum og ástæðum. Þeir fá-
tækari höfðu nær eingöngu ær, en stærri bændur sauði,
sem þeir á tímabili seldu til Englands fyrir gullpen-
inga. Vænni sauðir voru þá seldir fyrir 1 pund sterling,
18 krónur, venjulega greitt í tveim 9 króna gullpening-
um. Síðan voru sauðirnir reknir til skips, alla leið úr
Lóni austur á Seyðisfjörð, stundum Eskifjörð, þar sem
hin stóru fjárflutningaskip lágu við bryggjur og fluttu
þá yfir hafið. Ferðasaga þeirra var oftast sorgarsaga,
sem ekki verður sögð hér. Ungir sauðir, til dæmis vet-
urgamlir, voru ekki keyptir, því þeir þoldu ekki ferða-
volkið. Þegar yfir hafið kom voru sauðirnir fitaðir á
ekrum Englands, þeir sem ekki höfðu drepizt á leið-
inni.
Á hverju sveitaheimili voru auk þeirra, sem talin eru
hundur einn eða fleiri og köttur, þá eru húsdýrin öll
talin. Hænsni voru þá til á einstöku bæjum. Fólkið
gekk þá mest í heimaunnum fötum. Vinnufólk var þá
margt hjá bændum karlar og konur. Venja var að viss
stúlka var beðin að hirða og þvo föt eins vinnumanns-
ins, bæta þau og búa um rúm hans, var það þá kallað
þjónustustarf og hún þjónusta þessa, sem í hlut átti.
Stundum var þetta til þess að saman dró með þeim, og
presturinn gifti þau einn góðan veðurdag. Samkomu-
lag var oftast gott með þessu marga fólki á heimilum,
þótt út af því gæti brugðið. Einnig var það svo um
hina mörgu sambýlismenn á jörðum yfirleitt. Sparlega
var farið með alla hluti, einkum það, sem úr kaupstað
kom til fæðis og klæðis.
Algengt var að setja fénað á lítil og vond hey, ef illa
áraði, einkum sauðfé og hross, því beitin var þá fyrst
og fremst ætluð til lífsbjargar, valt þá allt á vetrartíð
og vorinu. Fráfærurnar voru sá þáttur búskaparins, sem
mest kom við börn og unglinga fyrri ára og alda. Börn-
in hlökkuðu til að umgangast lömbin, en kviðu fyrir að
eiga að passa ærnar allt sumarið, eftir að lömbin höfðu
verið rekin á fjall.
Á hverju heimili var fært frá. Lömbin tekin frá án-
um 10 vikur af sumri, og þær mjólkaðar handa mönn-
um allt sumarið, mánuðina júlí, ágúst og september,
16 Heima er bezt