Heima er bezt - 01.02.1968, Blaðsíða 2

„Pegar bý&ur þjó&arsómi
„Þegar býður þjóðarsómi, þá á Bretland eina sál.“
Svo kvað Einar Benediktsson fyrir löngu. Þótt um
margt sé deilt, og dómar um menn og þjóðir falli á
ýmsa vegu, hef ég aldrei heyrt nokkurn draga í efa, að
hér hafi skáldið kveðið upp þann dóm, sem ekki verði
hnekkt, og saga margra alda hafi sannað. Einhugur og
félagsþroski hinnar brezku þjóðar á þrautastundum er
staðreynd, sem ekki verður fram hjá komizt, þótt þegna
stórþjóðarinnar greini vitanlega á um margt hversdags-
lega, og lífsskoðanir og lífsviðhorf einstaklinganna séu
harðla sundurleit. Slíkt gleymist á hættustundum, eða
þegar þjóðarsæmdin krefst þess.
Um þessar mundir á brezka þjóðin í miklum fjár-
hagsörðugleikum, svo sem alkunnugt er. Margar harka-
legar ráðstafanir hafa verið gerðar, til þess að mæta
vandanum og ná aftur réttum kili. Vafalaust hafa þær
sætt margvíslegri gagnrýni, þótt vér höfum ekki heyrt
nema undan og ofan af því. En af öllum þeim fregn-
um, sem borizt hafa til vor er ein, sem vakið hefur at-
hygli mína og umhugsun öðrum fremur, um viðbrögð
manna þar í landi, en það var þegar skýrt var frá, að
tilteknir vinnuhópar hefðu bundizt samtökum um að
vinna meira en þeim bar, til þess að treysta efnahag
þjóðarinnar og hvetja aðra til jress að gera hið sama.
Ekki er mér kunnugt um, hvort hér hefur komizt af
stað víðtæk hreyfing, en ekki er ótrúlegt að svo væri.
Bretinn fer sér oft hægt en sígur á. Vera má, að hún
hafi hjaðnað þegar í fæðingunni, eða þá að hitt hafi
gerzt, að þegar af stað var komið hafi það ekki lengur
þótt fréttnæmt. Því er nú einu sinni svo farið að frétta-
mennirnir virðast fundvísari á æsifregnir um glæpamál
eða voveiflega atburði en hvað gerist í kyrrþey í
menningarmálum, að ekki sé talað um hið síendur-
tekna efni um styrjöldina í Asíu. Eru fleiri sekir í þeim
efnum en íslenzkir fréttamenn, þótt oss oft þyki nóg
um þá, og skal það ekki fjölyrt hér meira.
En lítum nær oss. íslending'ar eiga í líkum erfiðleik-
um og Bretarnir. Efnahagur vor hefur órðið fyrir þung-
um áföllum, bæði utan að komandi, sem enginn fær við
ráðið, og margt höfum vér gert oss sjálfrátt, sem betur
hefði mátt fara. Um það skal ekki rætt að þessu sinni,
né afstaða tekin til deilna þar um. Hitt er jafnljóst, að
vér hljótum að grafast fyrir, hvort ekki sé unnt að af-
stýra slíkum áföllum síðar, ef líkt ber að höndum. En
staðreynd örðugleikanna blasir við og einnig hættan,
að verr kunni að fara, ef ekki er við brugðizt af festu
og manndómi. Og um leið gægist spurningin fram í
hugann, hvort Islendingar gætu sýnt lík viðbrögð og
getið hefur verið um brezku verkamennina.
Það tók oss íslendinga nokkurn tíma að átta oss á
því að vá væri fyrir dyrum. Þegar staðreyndirnar duld-
ust ekki lengur og ráðamenn þjóðarinnar settust á rök-
stóla um, hvað gera skyldi, var eitthvað annað á seyði
en að þjóðin öll eða einstakir hópar tækju að ráðgast
um, hvernig styðja bæri viðleitni ráðamanna, til að
verjast áföllum og sækja fram á ný. Annars vegar kváðu
við háværar raddir um að öll óhöppin væru að kenna
rangsnúinni stjórnarstefnu, en hins vegar voru sífellt
harðari kröfur á hendur ríldsvaldinu og mótmæli gegn
kjaraskerðingu. í þessum atgerðum verða fáir eða eng-
ir undanskildir. Það er eðlilegt, að þeir, sem minnst
bera úr býtum séu gripnir ugg og vilji halda fast um
það litla, er þeir hafa, því að það er margendurtekin
saga, að allt sé af þeim tekið, sem ekkert eiga. En þeir
eru ekki háværastir, heldur margir hinna, sem breiðust
hafa bökin, og ekki ltæmi mér á óvart, þótt brátt kæmi
hljóð úr horni þeirra, sem mest bera úr býtum í þjóðar-
búinu og hafa gert á Iiðnum árum.
íslendingar eru um marga hluti einkennilegir í við-
brögðum sínum. Ef leitað er til almennings um fjár-
framlög til að mæta skakkaföllum eða afleiðingum
slysa innan lands eða utan eru þeir flestum ef ekki
öllum þjóðum viðbragðsskjótari. Ef hinsvegar er um
það rætt að bera sameiginlegar byrðar þjóðfélagsins
sjálfs, er sem hver ýti frá sér, og krefjist fórnanna af
nágrannanum.
Vér höfum lifað við góðæri um alllangt skeið, og
hagað oss eins og vér hefðum fengið eilífðarbréf upp
á varanleik þess, og í samræmi við það hafa eyðsla vor
og kröfur verið.
Fyrir nokkru var sú fregn í blaði, að enn mundu
utanfarir íslendinga aukast á sumri komanda, og hefur
mörgum þótt nóg um þá hluti að þessu. Það er að vísu
náttúrlegt, að menn fýsi að sjá sig um, en grunur minn
er, að alltof margir, sem utan fara kynnist fáu öðru en
skemmtistöðum og stórverzlunum heimsborganna.
Kaupæði íslendinga erlendis hefur vakið athygli og gert
oss aðhlátursefni. Væri oss nú ekki sæmst að draga úr
slíkum ferðalögum og eyðslu á dýrmætum gjaldeyri til
skemmtana og kaupskapar í erlendum stórborgum.
Hér er nefnt eitt dæmi af mörgum, sem vér gætum
breytt lífsvenjum í samræmi við minnkuð fjárráð, án
þess að nokkrum vandræðum ylli. En grípa mætti niður
38 Heima er bezt