Heima er bezt - 01.02.1968, Blaðsíða 23

Heima er bezt - 01.02.1968, Blaðsíða 23
leitinni, skreið hún úr fylgsni sínu og flýtti sér heim. Sagði hún þá frá, hvers hún hefði orðið vör. Morguninn eftir var svo farið að leita mannanna, að tilvísun stúlkunnar. Fannst þá hellirinn og sá þess merki, að þar hefðu menn verið, en þeir voru horfnir. Ein- hvern grun höfðu leitarmenn um það, í hverja átt þeir höfðu farið, því að þeir leituðu þeirra í vesturátt frá hellinum. Náðist annar þeirra við Haffjarðará, en hinn náðist ekki fyrr en vestur við Hafursfell. Kom þá í ljós, að þetta voru piltarnir frá Görðum og Snorrastöð- um, sem fara áttu í verið veturinn áður.“ Þegar ég lærði þessa sögu heima á Snorrastöðum, er ég var barn að aldri, þá man ég ekki eftir að neitt væri rætt um ástæður til þess, að þessir ungu menn gripu til þess örþrifaráðs, að leggjast út í hraunhelli í miðri sveit. Ekkert var heldur minnzt á að þeir hefðu þekkt jarð- hitann, sem var þarna rétt hjá hellinum eða haft hans not, en vel gæti það verið þótt þjóðsagan gæti þess ekki. Það fylgdi heldur ekki þjóðsögunni, hvað gert var við þessa ungu, ógæfusömu menn, sem gerðust úti- legumenn og þjófar. — En í annarri þjóðsögu, sem ég hef síðar heyrt, er frá því greint, hvað gert var við þessa ungu útilegumenn. Er þar sagt, að dómur hafi verið kveðinn upp yfir þeim í héraði og þeir dæmdir til dauða og síðan hengdir í svonefndum Steinbogaklett- um við Steinbogalæk við sjóinn milli Jörfa og Hítar- ness í Kolbeinsstaðahreppi. Er þar jafnan talið reimt. í lýsingu fslands eftir Þorvald Thoroddsen er þetta meðal annars um Eldborg sagt: „Niðri á flatlendinu milli ósanna á Haffjarðará og Kaldá er Eldborgarhraun (eða Borgarhraun). Það er apalhraun, sem komið hefur úr stórum, sérstökum eld- gíg. Eldborg er reglulega löguð, sporöskjulöguð og uppbyggð af gjallkenndu hrauni. Barmurinn er mjög þunnur að ofan og gígskálin brött að innan.“ Eldborg er, samkvæmt mælingum Eggerts Olafsson- ar (á árunum 1752—1757), 639 fet að þvermáli eða um 200 metrar. Á dýpt er hún talin 169 fet, en það eru um 53 metrar. Má af þessum tölum sjá, að gígskálin í Eld- borg er meira en meðal grautarskál að stærð. Eldborg er prýði sveitarinnar, hvaðan sem á hana er litið, en fegurst er hún séð frá Snorrastöðum, því að þá njóta sín í hæfilegri fjarlægð skógiklæddar hlíðar- brekkur borgarinnar. Vafalaust hefur mikið gengið á, þegar Eldborg varð til, en þó er það næstum óskiljan- legt, hvernig barmar gígsins hafi getað hlaðizt svona reglulega upp í eldsumbrotunum. Má um þessa undra- smíð segja hið sama og Jónas Hallgrímsson segir í kvæðinu Skjaldbreiður: „Gat ei nema guð og eldur gert svo dýrlegt furðuverk.“ 2. BARNABORGARHRAUN. Fáar eða engar þjóðsögur þekki ég, sem tengdar eru við Barnaborgarhraun, en örnefnið sjálft flytur eigin- lega sorgarsögu. Þorvaldur Thoroddsen lýsir hrauninu þannig í ís- landslýsingu sinni: „Fyrir neðan Fagraskógarfjall, milli Kaldár og Hít- ár, er Barnaborgarhraun. Það er á sléttlendi og nærri kringlótt í laginu. Aðal gígurinn, sem heitir Barnaborg, er í miðju hrauninu. Hann er hlaðinn upp af klepruð- um hraunlögum, og rauðu gjalli og á honum eru tvö op og hrauntraðir miklar frá. í hrauninu er töluverð- ur gróður, lyng, birkihríslur og víðar.“ Annað segir hann ekki um þetta hraun og ræðir ekk- ert um, af hverju örnefnið sé dregið. En eins og Þor- valdur Thoroddsen segir, er hraunið á sléttlendi og all- ur vestur hraunjaðarinn er hlaðinn upp af gosinu, sem virðist hafa farið hægt yfir og storknað í jaðrana og hvert lagið hlaðist ofan á annað En örnefnið segir sína sorgarsögu, eins og fyrr segir. — En í þjóðsögum Jóns Árnasonar er smá grein, og er þar sagt, að allmikið sé til af sögum um slysfarir barna, sem hafa týnzt og styðjist þessar sögur oft við örnefni. Þannig segir í þessari grein að því sé farið með ör- nefnið Barnaborgir í Kolbeinsstaðahreppi í Hnappa- dalssýslu. En þar eru hraunhólar tveir, er nefnast Barna- borgir. Er sagt að þeir dragi nafn af því, að einu sinni hafi tvö börn frá næsta bæ við hraunið — en bærinn er ekki nefndur — villzt í hrauninu, og látizt þar ein og yfirgefin í þessari hrœðilegu auðn eins og segir í þjóð- sögunum. _ E p-i— L J «1 E£- j ^ a HT DJEGURLAGA^ í nóvemberblaðinu á fyrra ári birtist fyrirspurn frá konu á Vestfjörðum, sem ekki vildi láta nafns síns get- ið. Spurði hún um kvæði, sem hún kunni aðeins nokkr- ar Ijóðlínur úr. — Nú hefur önnur vestfirzk kona, Guð- björg Ásgeirsdóttir í Súðavík, sent mér afrit af þessu kvæði. Kvæðið heitir Island og höfundur þess er Baldvin Bergvinsson, sem mun hafa verið Þingeyingur. Og hér birtist þetta kvæði í afriti Guðbjargar Ás- geirsdóttur. ÍSLAND. Fjallkonan kæra, ég flytja vil þér fegurstu ljóð, sem hugkvæmast mér. Þú ert mín vagga, og þú ert mitt líf, þú ert mitt athvarf og skjöldur og hlíf. Þú ert mín sæla og þú ert mitt skjól, þú ert mín hrífandi vordrauma ból. Heima er bezt 59*

x

Heima er bezt

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heima er bezt
https://timarit.is/publication/380

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.