Heima er bezt - 01.04.1973, Page 11

hverir og gínandi gjár, sem spúðu eldi og reyk án af-
láts. Ennfremur var okkur sagt, að þar væru undarleg-
ir, svartir fuglar, líkastir hröfnum á vöxt, en með járn-
nefjum, og réðust þeir á alla, sem dirfðust að ganga á
fjallið. Hið síðasttalda atriði var gömul bábilja, sem
sprottin var af hjátrú þeirri, sem hvílt hefur á fjalli
þessu um öll Norðurlönd.... Við spurðum bóndann,
hvort hann hefði orðið nokkurs þessa var eða séð eld
eða reyk gjósa upp úr fjallinu eða í námunda við það,
og hvað hann nei við því. Hinsvegar var fylgdarmaður
okkar að Selsundi fullur hjátrúar og ímyndunar um þá
hluti.“
Allt um þetta lögðu þeir félagar ótrauðir til upp-
göngu. Sáu þeir á leið sinni áhrif eldgosanna á landinu,
hversu fögur héröð hefðu lagzt undir hraun, því að
„víða í hraunvikjum sáum við túnskika, veggja- eða
garðbrot af bæjum.“ Ferðin gekk slysalaust en sóttist
fremur seint. Þegar hærra dró í fjallið gerðist fylgdar-
maður þeirra tregur til að halda áfram ferðinni, og bar
við höfuðveiki og lagðist loks fyrir. Þeir félagar héldu
ótrauðir áfram og komust klakklaust upp á fjallstind-
inn, en ófærð nokkur af nýsnævi var efst í fjallinu.
Mjög rómuðu þeir útsýn af Heklutindi. En lítt voru
örnefni kunn inn um öræfin, þó sagði Selsundsbóndi,
þeim að einstakt fjall er þeir sáu lengst í fjarska í norð-
austri væri Herðubreið. Þeir lýsa allnákvæmlega göng-
unni á fjallið. steina- og bergtegundum, sem fyrir augu
bar, eldgígum utan í f jallinu og umhverfis það, og ræða
ýmis atriði í sambandi við Heklugos, m. a. að oft komi
þar upp salt, og að vatnsflaumur mikill komi stundum
með gosunum. Geta þeir þess til, að samband sé við sjó-
inn, sem því valdi. Þá ræða þeir einnig þá trú að sam-
band sé á milli Heklu og annarra eldfjalla á íslandi, og
einnig við Etnu á Sikiley og beri gos þeirra oft upp á
sama tíma. Þeir voru á Heklutindi um miðnætti, og seg-
ir Eggert svo um það: „Allt var þar kyrrt, og ekkert að
sjá nema ís og snjó. Þar voru engar gjár eða vatnsföll
og því síður sjóðandi heitir hverir, eldur né reykur.
Bjart var sem um dag og sáum við víða vegu af fjall-
inu.“
Niðurgangan gekk þeim greiðlega, en þegar þeir
hittu fylgdarmanninn var hann hinn hressasti, en undr-
aðist mjög að þeir skyldu koma heilir á húfi úr slíkri
hættuför. En þegar þeir nokkru síðar komu í Skálholt
þar sem biskupinn, Ólafur Gíslason, tók þeim af mik-
illi gestrisni, veitti hann þeim átölur noklcrar fyrir þá
ofdirfsku að ganga á Heklutind. En þegar slík voru
viðbrögð hinna lærðustu manna, má fara nærri um
hvern hug alþýða manna hefir borið til fjallsins og
ferða á það.
Þá má einnig geta göngu þeirra á Snæfellsjökul. Þótt
hjátrúin á honum væri ekki jafnmögnuð og á Heklu,
töldu menn þar einnig furðumörg ljón á vegi. I fyrsta
lagi væri fjallið svo hátt og bratt, að það væri ókleift
með öllu, og auk þess væru hættulegar sprungur í jökl-
inum, sem allt gleyptu. Þá væri sú hætta á, að menn
blinduðust af endurskini sólarinnar frá jökulbreiðun-
Titilblað af frönsku útgáfunni af Ferðabók Eggerts og Bjarna.
Gefin iit i Paris 1802.
um, hefði það hent Englendinga tvo, sem freistað hefðu
að ganga á jökulinn fyrir mörgum hundruðum ára,
hefði annar þeirra týnzt. Þá trúðu hinir fávísustu því,
segir Eggert, að ýmsir jarðbúar, huldufólk, dvergar eða
einkum þó afturganga Bárðar Snæfellsáss myndu tálma
för manna á jökulinn. En þeir félagar létu ekkert af
þessu á sig fá, enda höfðu þeir heyrt svipaðar sögur, er
þeir áður gengu á Geitlandsjökul og könnuðu Surts-
helli. Jökulgangan var farin aðfaranótt 1. júlí 1754, og
tókst hún giftusamlega í hvívetna.
Þeir fóru á hestum eins langt og fært var en gengu
síðan. Allkalt reyndist þeim þar uppi og nokkurra
óþæginda kenndu þeir af hinu þunna lofti. Tókst þeim
í ferð þessari að mæla hæð jökulsins og kanna lögun
hans, og lýsa þeir jökulþúfunum allgreinilega. Var þeim
ljóst, að mikill hluti hraunanna á nesinu utan verðu
átti þangað rætur að rekja. Þeim reyndist jökullinn
nokkru hærri en hann raunverulega er, en miklum mun
lægri þó en áður hafði verið talið. Drógu þeir þá ályltt-
un af því, að yfirleitt myndu fjöll á Islandi vera talin
hærri en þau væru í raun og veru, og var það rétt. Bjart
var yfir, þegar þeir komu upp á jölcultindinn, og fengu
þeir notið hins dásamlegasta útsýnis um allt Suður- og
Vesturland og inn um miðhálendið. En brátt dró ský
upp úr Grundarfirði, og fyrr en varði lagði yfir þá ís-
kalda sótþoku. Ræða þeir nokkuð um hana og hið sterka
hringsog í loftinu umhverfis jökultindinn.
He'vma er bezt 119