Heima er bezt - 01.09.1977, Blaðsíða 15

BJÖRN JÓNSSON LÆKNIR, SWAN RIVER, MANITOBA:
Mæðgurnar
á Sprengisandi
Margt býr í þokunni, segir þar. Og fleira býr
í þoku hjátrúar, ótta, óravíddar, illveðra og
gleymsku. Það er mörg vofan í glatkistu
aldanna. Allt þetta á við Sprengisand, og
margt annað, miður gott, mætti til telja um það land-
svæði og sambúð þjóðarinnar við það. Þessvegna þótti
mér ekkert ólíklegt að þar kynnu enn að finnast forn-
ar minjar, sem getið er í gömlum leiðarlýsingum. Ekk-
ert ólíklegt að fjallakarlar og farandmenn sem um þetta
svæði hafa þrammað í hálfa aðra öld gætu hafa gengið
þar framhjá án þess að veita því eftirtekt, með því
þeir höfðu annað í huga. Enda var sú skoðun staðfest
af fjallakóngi frægum, sem síðar getur.
Það sem eg hér hefi verið að víkja að, og er mergur
míns máls, er þessi setning: „Beinakerling er stór varða
og stendur mitt á milli 24 dætra sinna“, úr lýsingu Ei-
ríks Hafliðasonar frá Tungufelli og ég rakst á í Landið
þitt, 2. bindi, bls. 137 undir Sprengir. Steindór Stein-
dórsson frá Hlöðum, sá mikli öræfajálkur, tekur þar
upp útdrátt úr lýsingu Eiríks, til Landsnefndar 1770.
Getur Steindór þess jafnframt að bæði Beinakerling,
dæturnar og þau önnur leiðarmerki, sem umgetur í lýs-
ingunni, Sprengir sjálfur, nafngjafi svæðisins, og Svein-
ar, séu nú öll týnd örnefni, ásamt Háöldu, sem um er
deilt. Lýsinguna alla er að finna í Hrakningar og heiða-
vegir eftir Pálma Hannesson og Jón Eyþórsson, ásamt
öðrum lýsingum sem að gagni koma og síðar verður
vitnað í er líður á greinarkorn þetta.
Ástæðan til þess að þessi lýsing vakti athygli mína,
fremur en annarra, sem í þessum efnum hafa grúskað
og þetta svæði þrautgengið, er sú að eg hefi átt því
vafasama láni að fagna að falla í Einarsvillu, orðið
áhangandi kenninga Einars Pálssonar um hugmvnda-
kerfi fornmanna, og hann hefur lýst að nokkru í fjór-
um útkomnum verkum sínum.
Sem sagt, eins og segir í ljóðabréfi mínu til eins
oddborgara þjóðarinnar, á frumstigi grúsks míns í vill-
unni, en eftir fall:
Því frá greina þjóð eg má
þótt á mig fleinar skyllu:
fantur meina fallinn lá
flatur í Einarsvillu.
Raunar hefi eg farið að nokkru mínar eigin leiðir í
athugun á hugmyndakerfi Einars, n.l. lagt stund á, nær
einungis, stjarnfræðilega hlið „kerfisins“, stjarn-laun-
sagnir og goð-myta, en aðallega þó tengingu himinfest-
ingar á landið, eins og segir í sama bréfi: himinengja
hvelfan teig/hauðri tengja náðu. Taldi eg því gefið, er
eg sá lýsingu Eiríks, að hér væri komin stjarnhringur,
settur á löghelga landsmiðju, stundaklukka landsins,
hringborð Artúrs kóngs og sveina hans. Orti eg þar
um háfleyg stef, svo sem þessi:
Stendur á Sprengi úr steinum gjörð,
stuðlar spor í sandi,
með 24 vörðum vörð
vakir hún yfir landi.
og:
Stendur á Sprengi úr steinum gjörð,
stundir landsins telur,
hún um mengi heldur vörð,
hana sandur felur.
og enn:
Ýmsir segja í Avalon
Artúrs hringborð standi.
Munu þess eiga margir von
á miðjum Sprengisandi?
Vona eg að lesendur skilji ástæðu og nauðsyn þessa
útúrdúrs, því að hér er skýring þess að eg fann, en
aðrir ekki, þessar minjar. Önnur orsök slembilukku
minnar kemur síðar í ljós. Jafnvel þótt ofangreindar
forsendur hafi að líkindum reynst rangar, eða ekki á
rökum reistar, gáfu þær mér sjónarhól, öðrum ókunn-
an, sem beindi leit minni í rétta átt.
Fór eg nú að grúska og rótast um á teigum hauðurs
og himinengja eftir þeirri vegvísan að „svo á jörðu
sem á himni, sé allt afmarkað11. Útmiðun dýrahrings,
frá miðju, krefst víðsýnis. Og skyldi hann lagður á
landið yrði það að gerast af hábungu Hofsjökuls. Inn-
miðun, frá kennileitum lands, sem sjást af Sprengisandi,
Mælifelli (Skag.), Kerlingu (Eyjaf.), Búrfelli (Mý-
vatn), og Sellandafjalls, Trölladyngju og Heklu, ásamt
þeim sem ekki sjást, en eftir korti miðuð: Mælifellum,
Búrfellum, Öræfajökli, Baulu, Snæfellsjökli, o. fl., gáfu
Heima er bezt 291