Heima er bezt - 01.09.1977, Blaðsíða 22

vítt um Mývatnsöræfin. Hæð þessi er merkt 826 m,
og er 17 km frá vesturenda Kiðagils, eða sem næst 2 /2
danskri mílu (18.75 km). Má segja að Sandbúðir sitji á
henni eða rétt þar suðvesturaf. Aðeins grillir í Fjórð-
ungsvatn af tungunni sunnanverðri, sbr. veglýsingu
Hjálmars Þorsteinssonar.
Meðan við erum, mestan eftirmiðdaginn, að mæla og
mynda, sveittir á nærbrókum, kemur skyndilega, á
1—2 mín., ískaldur, stinnur gustur úr SV, alveg úr heið-
skíru lofti, og úðaslæða aftan í honum til Múlajökuls.
Enn er skírt loft á austurhiuta sandsins. Svo ekki er að
efa um upprunann. Vindur þessi var svo óhugnanlega
kaldur og blautur, að hann gekk að beini. Hlupum við
félagar sem óðir hérar fram og aftur um klappirnar,
að tína á okkur spjarirnar. Svo eins og skot inní Bronkó-
brún að fara í peysur, því að nú var komin strekkings-
bræla, nístingsköld. Hitafall úr um 30° niður undir
núll. Létum við nú staðar numið, þótt mælingum og at-
hugun á Beinakerlingu hafi ekki verið lokið, þá aðal-
lega lýsingu á gróðri hennar, og nákvæmu grunn- og
hæðarmáli. Ókum við nú í S—SV og fylgdum og skoð-
uðum „útverði" þá, niður á Sprengi, sem áður getur.
Sprengir sjálfur var ekki skoðaður, nema að litlu, en
við fundum, að hann er sveppkennd aurbleyta, gljúp,
undir þunnri skán af fínni möl. Sekkur þar í upp á
ökla. Því er nú auðskilið að hann hefur bókstaflega
komið í spreng eða „sprengt“ þreytta og hungraða hesta
og dregið mátt úr fólki, sem vfir hann fór að sunnan,
þá á aðra dagleið oft frá grösum Háumýra, ef nokkur
voru það árið. Enn lengra frá Biskupsþúfu, og nú að-
eins á þriðja fimmtungi sandsins „milli grasa“. Ferða-
langar kannski einnig þurft að liggja af sér illveður og
ratlevsu sunnan hans, og þá enn meir dregið af hestum.
Virðast þannig nafngiftir koma heim og saman við
óheillavænlegar staðreyndir og sögu þessa svæðis. Hest-
ar hafa því sprungið á Sprengi og eftir hann, eða þeim
verið slátrað örmagna, af nrskunnsemi, hjá Beinakerl-
ingu og etnir þar að nokkru. Beinum stungið í kerlingu,
þá eða síðar. Sum brotin til mergjar. Vænti eg að
urmull beina sé enn undir Sprengi sjálfum.
Áður en brælubylurinn skall á sá eg í fjarska, ber-
um augum, á hæð í nær-S, handan Sprengis, klappa-
toppa, eða hraunnibbur á ölduhrygg, sem höfðu ein-
kennilega mannalögun. Geta þar verið „Sveinar“. En
einnig kemur til greina að þar hafi verið hillingar á
ferð. Samt virtust þær ekki breytast meðan á athugun
stóð. Ætti „Sveina" því að leita skömmu sunnan Vega-
mótavatns, niður að Fjórðungakvísl.
Um Sprengisand má segja að hann sé fágætt sand-
svæði, og eru þá taldir kostir hans, utan legu, en hennar
vegna er hann mikilvægur en jafnt „hættulegur gagn-
vegur“, eins og Hannes biskup segir 1779.* Get eg
* Raunar er lítinn sem engan „sand“ að sjá á svæðinu, en mest-
megnis þunna skán af smágerðum grjótmulningi ofan á leir.
Sandskafla sá eg ekki, en lítilsháttar foksand í hlaðvarpa
mseðgna.
ekki ímyndað mér ömurlegra dauðans og Heljar ríki
neinsstaðar í veröld. Beinakerling gæti vel verið Hel
sjálf, litfögur og lífleg að hálfu, en að hálfu dauð, í
móðuveldi þessu. Þóttumst við Eiríkur vel sloppnir á
Bronkóbrún okkar, úr þessum Heljar-afrétti, og því
dauðans valdi, sem óforvarandis þyrmdi yfir okkur, og
nutum í alsælu langrar dvalar í Þórulaug við Laugarfell.
Vil eg svo af innileik þakka öllum þeim sem studdu
mig og styrktu í þessari leitarferð, ólíkleg sem hún virt-
ist, og margir eru þeir sem ekki eru hér nefndir, en
koma mjög við sögu. Sérstaklega vil eg þakka Ferða-
félagi íslands og ráðsmanni þess í Nýjadal, Ragnari
Hólmarssyni, og konu hans Maríu, fyrir alúðlegar mót-
tökur og frábæra gestrisni, hreinlæti og reglu, sem þar
ræður ríkjum. Ekki síður vil eg þakka Einari Guðjohn-
sen og þeim hjá Útivist, sem reyndu eftir getu að greiða
götur mínar. Þá má eg ekki gleyma Evu Ragnarsdótt-
ur Ásgeirssonar, sem kom mér í samband við Eirík,
þegar öll sund virtust lokuð. Annarra er þegar minnst
að framan, þótt margir séu enn ónefndir.
Að lokum vil eg bæta því við að bein Beinakerling-
ar virtust mér mun eldri en beinin á Beinahóli Reyni-
staðabræðra á Kili, frá 1780, þótt þar til þurfi kænni
brögðum að beita, en ágiskun einni. Þar á eg við kol-
efnisákvörðun og uppgröft eða grannskoðun forn-
leifafræðinga. Tel eg ekki ólíklegt að bein Beinakerl-
ingar séu leifar af þeim 33 hestum sem Magnús Gísla-
son týndi árið 1670, (sjá Árbók Ferðafélagsins 1967,
119), að minnsta kosti að nokkru leyti. Væri því fróð-
Iegt að fá kolefnisgreiningu á nokkrum beinum, sem
virðast af sjónhcnding mismunandi að aldri. Því að það
sýnist eina leiðin til að komast nálægt aldri Beinakerl-
ingar sjálfrar, enda þótt hún sé vafalaust miklu eldri en
elstu bein hennar. Hér gætu jarð- og veðurfræðingar
einnig verið hjálplegir, ef þeir gætu ákveðið tímaskeið
framlengingar vatnsins.
Læt eg mér fróðari menn hér um fjalla, en beini
þeirri ósk til allra, sem þessi undursamlegu fljóð skoða,
að höndla þær af gætni, og ræna ekki gömlu konuna
neinu af skrúða hennar. En slíkt hefur verið gert til
vammar á Beinahóli, meira en helmingur beinanna burtu
borinn. Veit eg að fjallamenn og konur F. F. f. og Úti-
vistar, sem þetta lesa, munu reyna að koma í veg fyrir
slíkt athæfi, með því að benda ekki óvöndum á þenn-
an stað.
Hér hefur tíminn tekið á sig náðir, gert öllum öldum
sínum jafnhátt undir höfði. Þessi glatkista þjóðarinnar,
þótt gagnvegur sé, er einnig grafreitur ótal vona, harm-
saga hulin sandi, móðumáð, en samt læs hetjuskrá ótrú-
legrar hreysti, þols og einbeitni. Hana verður að geyma
m:ð virðingu og vernda raski vorra skæðu tíma.
Hin fegursta „rósin“ er fundin,*
ferhelgum áttum bundin,
mosa búin og beinum,
blómstrum fjalla og steinum.
* Kompásrós.
298 Heima er bezt