Heima er bezt - 01.08.1978, Blaðsíða 2

í minjasafni
„Það gerir hvem góðan að geyma vel sitt“, segir gamalt
máltæki, sprottið af reynslu og siðspeki íslenskrar alþýðu.
f því er í senn fólgin áminning um að sóa ekki fjármunum
sínum og að fara vel með muni sína, láta þá ekki glatast né
ónýtast af gáleysi og vanhirðu. Ef til vill má segja, að
þama séu vamaðarorð fátækrar þjóðar, sem löngum átti
erfitt með að afla sér nýrra muna eða tækja í skarð þeirra,
sem óhjákvæmilega hlutu að fara forgörðum sakir notk-
unar eða elli. En hvemig mátti það gera nokkurn mann
góðan, þótt hann geymdi vel fjár síns og annarra eigna.
Var ekki miklu fremur hætta á, að slík varfærni í meðferð
þess gæti leitt til nísku og svíðingsháttar, sem löngum hefir
verið talið til hinna lakari ódyggða? En eins og oft hefir
reynst er tíðum skammt á milli öfganna og andstæðnanna.
Bilið milli sparsemi og nísku er oft ótrúlega mjótt, og það
að vera geyminn getur leitt til ótrúlegra öfga, svo sem
þegar aðsjálar húsfreyjur létu matinn heldur ónýtast en
skammta hann hjúum sínum. En skyggnumst víðar um.
Að geyma vel sitt er löngum merki tryggðar og þeirrar
trúfesti, sem lengstum hafa verið eitt af haldreipum
þjóðlegrar menningar og hornsteinn góðra heimila, þar
sem hlutirnir og störfin voru í föstum skorðum áratug eftir
áratug. Því, að geyma vel sitt, fylgir einnig þrifnaður og
snyrtibragur. Engir hlutir, engin verðmæti eru vel geymd,
þar sem draslarabragur og sóðaskapur drottnar. En
snyrtibrag fylgir fegurð og reglusemi, ekki aðeins hið ytra,
heldur einnig í hug og hjarta. Þegar vér nú hugleiðum, að
því að geyma vel sitt fylgir tryggð, sparsemi, þrifnaður,
fegurð og reglusemi, er það vissulega engan veginn ofsagt,
að þetta geri hvern mann góðan.
Vér, sem nú erum komin á efri ár, höfum lifað meira
umrót og losarabrag í þjóðfélaginu en nokkur kynslóð á
undan oss, en óneitanlega líka meiri framfarir, meiri vel-
megun og fjölþættari möguleika. Og þetta hefir gerst að
kalla má í einu vetfangi. Margir kannast við karlinn í
kassanum, leikfangið, þar sem karlinn hoppaði upp í
háaloft, þegar lokinu var lyft. Ekki voru þar nokkrir töfrar
að verki, heldur einungis fjaðrakraftur. Að ýmsu leyti
hefir mátt líkja þjóðlífi voru við þetta leikfang. Eftir
aldalanga kreppu spratt þjóðin á fætur. Ný tækni varð
henni aflgjafi til framkvæmda og framfara, meiri en
nokkurn hafði dreymt um, jafnvel hina bjartsýnustu
hugsjónamenn. Slíkt hlýtur ætíð að draga dilka á eftir sér
marga miður góða. Nýrri tækni fylgja nýir lífshættir, ný
viðhorf, ný siðfræði og siðamat. Fornar dyggðir verða
lítils virðar, gömul lífsviðhorf gleymast, forn vinnubrögð
týnast, og um leið er gömlum munum og minjum fleygt á
öskuhaugana. í augum hins nýja tíma er allt slíkt einungis
tákn og endurminning um ljótan og leiðan draum, mar-
tröð fátæktar, vankunnáttu og kyrrstöðu, eða jafnvel er á
það litið sem einskonar þrælsmerki á frjálsbornum
mönnum og því skal því fleygt og eytt, og því fyrr því
betra.
Vér fáum ekki neitað því, að oss hefir farið svona á
mörgum sviðum. Nýi tíminn hefir rofið tengslin við for-
tíðina, bæði í hugarfari jafnt sem atvinnuháttum og um-
gengnisvenjum. Um það tjáir raunar ekki að saka nokk-
um einstakan, fremur en vér sakfellum vorleysinguna,
þótt flaumur hennar rífi með sér sitthvað sem í er skarð og
missa. Hér má segja að sá ríki herra tíðarandinn hafi verið
að verki, og vér ungir sem gamlir beygt oss undir vald
hans og vilja.
En eins og ætíð, þegar fyrsta breytingaaldan er riðin
yfir, þá nema menn staðar og líta til baka, og hér var sem
menn vöknuðu af svefni. Allt umhverfis oss var nýtt: ný
hús, ný vinnubrögð, ný tækni. Samhengi sögunnar var
rofið, og ef vér vildum skyggnast eitthvað inn í liðinn
tíma, skynja og skilja líf forfeðra vorra var allt glatað, sem
á hann minnti. Þegar ömmur og afar vildu skýra eitthvað
frá æsku sinni fyrir yngstu kynslóðinni, var ekkert lengur
áþreifanlegt til að gefa orðunum lit og merkingu.
Þá varð mönnum það ljóst, að verðmætum sögu vorrar
og þjóðmenningar hefði verið týnt, eða þau voru komin á
ystu nöf glötunarinnar. Og þá hófst viðnámið. Menn tóku
að litast um og hefjast handa um að bjarga því sem
bjargað yrði, knýta saman þá þræði sem höfðu slitnað.
Þegar vér litumst um í þeim minjasöfnum, sem risið hafa
upp á síðustu áratugum í flestum héröðum landsins sjáum
vér árangurinn, þótt að vísu sitt hvað skorti svo að full-
unnið sé.
Þegar vér komum inn í slík minjasöfn er líkast því, sem
að ferðast inn í liðinn tíma, en þó enga órafjarlægð. Miklu
mestur hluti þess, sem safnast hefir, er ekki eldra en svo,
að margir þeir, sem fæddir eru um síðustu aldamót eða
jafnvel seinna, hafa handleikið hlutina og kunna full skil
þeirra, annaðhvort af eigin raun eða frásögn næstu kyn-
slóðar á undan, enda þótt yngri kynslóðir samtíðar vorrar
viti þeirra engin deili. Vér sjáum þarna áhöld hins daglega
lífs, listmuni, klæðnað, híbýlahætti, sem allt hafði tekið
furðulitlum breytingum kynslóð eftir kynslóð, uns því var
sópað burt í flóðbylgju nútímans. Við skoðun þessara
muna er sem mikill þáttur þjóðmenningarsögu vorrar
birtist sjónum vorum í einu vetfangi, og það einmitt sá
250 Heima er bezt