Heima er bezt - 01.08.1978, Blaðsíða 21

skal hér birt grein sem birtist í Norðra
árið 1854. Grein þessi er merkt „að-
send“ sem mun eiga að tákna það að
hún sé ekki eftir ritstjórann. Eigi að
síður þykist ég kenna fingraför Björns
á sumum köflum hennar. Þetta er
stórmerkileg grein að mínu mati og
sýnir glöggt hvað margur alþýðu-
maðurinn hafði tileinkað sér pólitísk-
an þroska. Að auki hefur hún þann
kost að lesendur fá að kynnast við-
horfum framsækins óskólagengins 19.
aldarmanns milliliðalaust.
Greinin er svohljóðandi:
Um nytsemi innlendra
þiljuskipa við ísland
Þegar íslendingar vissu með sönnu að
alþing mundi verða stofnað hér á
landi að nýju, voru flestir sem ekki
héldu það þarflausa nýbreytni á þeirri
sannfæringu, að þá mundi sérhvað
það sem þjóðinni væri áríðandi,
fengið og sett í lag; enda var þá ekki
forsómað að semja bænarskrár víðast
hvar af landinu um eitt og annað er
varða þótti, til hins fyrsta alþingis, nl.
1845, og þó þessar ekki lýstu líkum
eða eindregnum skoðunarhætti á
þörfum landsins, voru þær þó til er
minnstan skort höfðu á slíku, en það
voru bænaskrámar um að ísland
fengi frjálsa verslun; enda var mál
það vel og nákvæmlega rætt á þinginu
og konungi síðan send bænaskrá frá
því um það. Enn ekki leið á löngu
áður en þjóðin varð vör við að stjórnin
beitti og hefur beitt ýmislega löguðum
undandrætti á úrsliti málsins, þótt
hún árlega síðan hafi verið beðin um
að því yrði hraðað sem best mætti, og
nauðsyn þess skýlauslega afmáluð
fyrir henni; enda hafa danskir kaup-
menn og áhangendur þeirra ekki
sparað að spilla máli íslendinga í
þessu efni, bæði til Ríkisþingsins í
Danmörku og víðar.
Það mun því flestum sem bera skyn
á almenningsgagn og aðferð danskra
kaupmanna i verslunarviðskiptum
við íslendinga, í augum uppi að hin
mesta þörf sé á að sem fljótast yrðu
reistar einhverjar skorður við einokun
þeirri er þeir kúga landið með, ekki
síst á sumum verslunarstöðum þar
sem einstakir eru; en hvernig að slíkar
skorður yrðu best reistar hafa ísfirð-
ingar ekki einasta sýnt, heldur þar að
auki hvernig auðlegð og velmegun
landsins yrði aukin hvað afla og út-
réttingamar til sjávarins áhrærir, nl.
með því ef komið væri þiljuskipum á
gang kringum land allt. Því setjum, að
hverri sveit við sjávarsíðuna tilheyrði
1 eða fleiri þess háttar skip, mundi þá
ekki gagnlegra fyrir íslendinga að
flytja vörur sínar til þeirra verslunar-
staða við landið, hvar betra verð væri
á út- og innlendum vörum, heldur en
að þurfa að neyðast til að una við þá
verslunarstaði sem vegna afstöðunnar
bæði geta kúgað allar þeim næstliggj-
andi sveitir með verðhæðarmun á
vörunum, og þar að auki haft
skemmdar vörur á boðstólum fyrir
sama og enda meira verð, heldur en
aðrir kaupmenn óskemmdar, og þar í
viðbót láta vöruskort vera við slíka
verslunarstaði, til þess að menn hljóti
að kaupa skemmdu vöruna með ok-
urverðinu, eins og títt var á Raufar-
höfn næstl. sumar, vegna þess að
reiðarinn þar vissi nákvæmlega að
sveitin sem þangað þurfti að leita
nauðsynja sinna, hafði ekki tök á að
leita annarra verslunarstaða. Það er
líka alþekkt, að verslun Dana er ekki
jafn einokunarsöm allstaðar við land-
ið, t.a.m. Reykjavík, Akureyri og víð-
ar. Fyrir utan þessa flutninga nytsemi
sem af þiljuskipum mætti leiða,
mundi sú ekki minni að halda þeim
þess á milli til aflafanga, og sýnir það
best hvaða bjargræði og auðlegð að
þau færa á land, þar sem að þau nú
tíðkast, frá hverju að dagblöðin nú
ljóslega skýra, og mundi hið sama
gagn af þeim leiða víðar kringum
landið, ef ekki skorti eining og samtök
til að koma þeim á gang. Eða hversu
tilfinnanlegt má það ekki vera fyrir
þjóð þá sem farin er að unna framför
sinni og vísindum, að sjá útlendar
þjóðir flytja árlega yfir mörg hundruð
mílna leið lífsbjörg og auðlegð frá
ströndum lands síns, en innlending-
arnir, sem slíkt heyrir til með réttu,
sitja á fjörusteinunum og aðeins dást
að listum og kunnáttu hinna, án þess
að hafa minnstu viðleitni á að afla sér
nokkra hagsmuna með sama hætti.
Hin frjálsa verslun — ef hún fengist
nokkurntíma — mundi því aðeins
geta orðið Islandi að liði, að þjóðin
hefði eitthvað talsvert til að versla
með, hvað ekki getur þó orðið eins og
þyrfti nema að atvinnuvegir landsins,
bæði til sjós og lands, fjölgi og eflist.
Það er kunnugra en hér þurfi frá að
skýra, að mikill þorri manna getur
varla og ekki lokið skuldum sínum
árlega við föstu höndlunarstaðina í
landinu, auk heldur að geti notið
nokkurra hagsmuna af verðhæðar-
mun lausakaupmanna, og hvernig
gætu slíkir fátæklingar haft nokkur
not af frjálsri verslun? Því ólíklegt er
að útlendar þjóðir vilji og flytja vöru-
farma út hingað, til þess að færa þá að
mestu eða öllu leyti óselda til baka
aftur, eða selja þá fastakaupmönnum,
sem brátt mundu aftur selja þá með
okurverðinu, og hvaða gagn hefði
þjóðin af slíkri frjálsri verslun? Að
vísu eru það auðmennimir í landinu
sem færir eru um að byrja á að verða
eigendur þiljuskipanna, annað hvort í
félagsskap eður einstaklinga; en
undrunarvert er hversu lítinn gaum
að þeir hafa gefið að þörf landsins í
slíku efni, jafnvel þó þeir árlega hafi
kvartað og kvarti yfir meðferð
danskra kaupmanna á sér og öðrum í
verslunarviðskiptum, og hins vegar
vita að flutningar á íslenskum vörum
til ýmsra verslunarstaða sé það eina
meðal til að koma nokkuð í veginn
fyrir okur nefndra kaupmanna, eins
og líka það, að slíkir flutningar, ekki
gætu almennt framkvæmst með nein-
um umsvifa- og kostnaðarminni máta
en á þiljuskipunum. Að sönnu hafa
sumir ekki ósjaldan hreyft þessari
spurningu: „Hvernig fer ef skipið tap-
ast?“ En allir þeir sem þekkja til und-
anfarins ástands íslendinga, munu
álíta spumingu þessa meir sprottna af
óvana að ráðast í nokkuð sem til ný-
breytni horfir, heldur en af skeyting-
arleysi um almennan velfamað eður
af nirfilshætti; samt sem áður hefur
þenkingarháttur þessi staðið þjóðinni
almennt fyrir framförum, jafnvel þó
vitanlegt sé að þeir auðugu geti frem-
ur en er, verið undirstaða til atvinnu-
vegafjölgunar í landinu og þessara
eflingar, hvar við fátæklingarnir ekki
einasta öðluðumst fleiri og betri lífs-
bjargarmeðöl en áður, heldur þar að
auki gætum máske orðið félaginu
styrkjandi meðlimir.
Heima er bezl 269