Æskan - 01.02.1980, Síða 36

^^rið 1958 braut bóndi í Austur—
Himmerlandi plóg sinn á steini á akri
sínum, svo sem oft ber við. Menn frá
safninu í Álaborg komu á vettvang og
fundi tvær bronsaldargrafir. Sumarið
eftir braut bóndi plóg sinn á nýjan leik
á sama akrinum, og enn öxluðu forn-
leifafræðingarnir skinn sín og héldu
af stað. Þeir ruddu akurmoldinni af
alllöngu belti, og urðu þá varir við
steina á dálítilli bungu.
Þéir hreinsuðu moldina af bung-
unni. Á henni miðri var flatur steinn,
og gekk frá honum tvöföld röð steina í
kross út að steinhring, sem var um-
hverfis krossinn. Milli steinanna í
krossinum var samanþjöppuð mold
og í henni ryðgaðir járnnaglar og
leifar af viðarkolum, sem báru vitni
um, að þarna höfðu brunnið gildir
bjálkar. Naglarnir sýndu, að þetta
mannvirki myndi ekki vera frá fornöld.
Nú dreif að blaðamenn, sem
spurðu fornleifafræðingana, hvers
konar mannvirki þetta væri. En þeir
gátu ekki svarað því að svo stöddu.
Og síðan komu þversíðufyrirsagnir í
blöðunum: „Leyndardómsfullt mann-
virki fundið í Himmerlandi".
Gátan réðst þó von bráðar. Þetta
reyndist vera undirstaða kornmyllu.
Það hefði að sönnu ekki verið sérlega
sögulegur fundur, ef myllan hefði ekki
verið af gerð, sem vart er lengur
notuð og undirstaða hennar orðin
nokkuð gömul.
Þarna hafði staðið svonefnd stubb-
mylla einhvern tíma á tímabilinu frá
1300 til 1700. Þær myllur voru með
þeim hætti, að mylluhúsinu mátti
snúa á eins konar fæti, eftir vind-
stöðu. Veitti því ekki af að fóturinn
væri vænn og tryggilega um hann
búið. Vængirnir, sem vindurinn knúði,
þegar malað var, voru tiltölulega
stuttir og festir á sjálft húsið.
Einu sinni voru þessar myllur mikil-
vægur þáttur í baráttu mannsins fyrir
daglegu brauði. Sé mælikvarði sög-
unnar lagður á þær, þá voru þær samt
aðeins dægurflugur. Og hið sama má
segja um myllugerð þá, sem leysti
stubbmyllurnar af hólmi — hollensku
vindmyllurnar.
Þegar maðurinn hafði náð svo langt
á þróunarbrautinni, að hann tók að
tilreiða mat sinn, mætti honum sá
vandi, hvernig hann átti að mylja fræ
og hnetur. Það var einfaldast að
leggja kornið á hellu og merja það
með hnullungi. Og þannig hefur verið
farið að lengi framan af. Þau vinnu-
brögð voru enn í gildi, er akuryrkja
þróaðist og menn tóku sér fasta bú-
staði. Hellan, sem notuð var, slitnaði
af sífelldum höggum, svo að í hana
myndaðist djúp skál, og loks upp-
götvuðu konurnar, sem krupu við
hana, að haganlegra var að láta
steininn, sem þær héldu á, renna fram
og aftur yfir kornið. Eftir þessa upp-
götvun krjúpa konurnar álútar yfir
kornhellunni sinni ( fimm þúsund ár
og renna snjáðum steini sínum fram
og aftur, aftur og fram.
Fyrir rúmum tvö þúsund árum var
allt korn heimsbyggðarinnar mulið
með þessum hætti, einnig í höfuðstað
Rómaveldis, sem þó var nær því
milljónaborg. En þá gerðist líka
merkur atburður einhvers staðar inn-
an endimarka Rómaríkis: Snúin kvörn
er fundin upp.
Þetta nýja tæki fór sigurför um
löndin með legíónunum rómversku.
Það breiddist út um meginhluta
Norðurálfu, hluta af Afríku og mest-
alla Asíu. Það mátti miklu afkasta með
þessari nýju aðferð. En það var erfitt
að mala kornið með þessum hætti. Á
því fengu þau að kenna, þrælarnir og
ambáttirnar í Grikklandi og Róma-
veldi. Strit þeirra við kvarnir var of-
boðslegt. Tugþúsundum saman
gengu þýin á stangir kvarnanna,
tróðu fótstigin eða sneru sveifunum,
uns þau hnigu í valinn.
Svo fundu Grikkir upp vatnsmyllu
— það var mikill sigur. Grískt skáld,
sem þá var uppi, orti fagnaðarljóð:
Hættið vinnu, þér meyjar, sem
standið við myllurnar. Setjist niður og
hvílið yður, hlustið á söng fuglanna,
sem heilsa morgunroðanum. Gyðja
frjóseminnar hefur boðið dísum vatn-
anna að vinna verk yðar, og þær
hlýðnast boði hennar. Þær grípa um
hjólið, láta öxulinn snúast og setja
þungar myllurnar á hreyfingu.
Þetta er ekki ólíkt hrifningarljóðum
nútímaskálda í löndum, þar sem allri
orku er beitt til þess að gera það á
fáum áratugum, er áður hafði ekki

30