Kirkjuritið - 01.06.1971, Síða 94

ritskýrandinn, sem rœður svo að
segja ferðinni, þegar rit er útskýrt. Þar með
verður hann allt of fyrirferðarmikill og getur
beitt svo miklu gjörrœði, að öll merking text-
ans umhverfist í vitund hans sjólfs og áheyr-
enda. Hér má benda á eina allegoriska rœðu
eftir sjálfan Thomas frá Aquino til að sýna
hvernig farið getur þegar þessari aðferð er
beitt. Rœðuna er að finna í útdrœtti í 1. útg.
bókar C. F. Wislöffs: ,,Ordet fra Guds munn",
þ. e. útg. frá 1951.
Miðaldakirkjan túlkaði alla til-
veruna andlega og helg-
aði hana með þessari túlk-
u n . I kirkjubyggingunni hafði allt sína
ákveðnu merkingu, hornstólpar, sillur, gólf,
veggir, klukkur, öll helgiklœðin og allar at-
hafnir í messunni, en einnig skegg prestsins
og athafnir hans höfðu merkingu, þótt hann
gerði ekki annað en að greiða sér og þvo sér.
Tilgangurinn með allegóriskri skýringu var frá
sjónarmiði miðaldamanna að gefa textunum
aukið gildi og meiri fyllingu en þeir höfðu
samkvœmt bókstaflegri merkingu einni saman.
Nú lítum vér svo á, að allegórisk skýringar-
aðferð sé of gjörrœðisleg til að vera nothœf til
ritskýringar. Þó þarf að vita í hverju hún er
fólgin. Mynd af sögninni allegorein kemur
fyrir á einum stað í Nt, í Gal. 4, 24. Aðferðin
sjálf er miklu eldri en kristnin, hún er kunn
bœði í hellenisma og í rabbinisma. Kjarni
málsins er sá að með útskýringunni I e g g u r
skýrandinn inn í textann
andlega merkingu, sem ekki
hefir vakað fyrir höfundi textans, þegar hann
tók textann saman. Sem dœmi má nefna hvern-
ig fer, þegar sagan um miskunnsama samverj-
an er túlkuð eftir allegóriskri aðferð. Jerúsalem
er himinninn. Jeríkó er jörðin. Rœningjarnir eru
djöflar. Prestur og leviti eru lögmálið og spá-
mennirnir. Miskunnsami samverjinn er Kristur.
Og svona áfram lið fyrir lið.
Til er einnig svonefnd typologisk
aðferð, en hún er frábrugðin að því leyti sem
hún heldur sér að atriðum, sem raunverulega
er að finna í textunum, en túlkar þá saman,
tvo og tvo eða þrjá og þrjá í senn. Hugsunin
er sú, að persónur og gjörðir í hinum nýja
sáttmála hafi verið ,,fyrirmyndaðar" í hinum
gamla, en þó er munur á fyrirmynd og eftir-
mynd. Eva er fyrirmynd Maríu meyjar, en mun-
urinn er óhlýðni — hlýðni. Adam er á sinn
hátt fyrirmynd Jesú, með því að hann er ein-
stœður, en mismunurinn kemur fram í því að
hann syndgaði, þar sem Jesús var syndlaus-
Onnur fyrirmynd er ísak, kominn að fórnar-
altarinu, en hann var leystur. Hins vegar var
Jesú fórnað á Golgata. Typológisk hugsun ef
\ Nt miklu algengari en hin allegoriska-
Gagnlegt er hér að athuga Schmoller, sub
verbo t y p o s . Nauðsynlegt er að gera ser
Ijóst hvað felst í þessari hugsun, en vafi leikur
á því, hvort vér getum hagnýtt hana umfran1
það, sem höfundar ritanna gera. Hins vegnr
er hún skyld þeirri hugsun, sem fram kemur
í syntetiskum og antitetiskum parallesma 1
hebreskum Ijóðum og orðskviðum.
Biblía pauperum hagnýtti hugsunina í mynd'
listinni, og vér finnum hana hagnýtta í skáld'
skap, svo sem í 48. passíusálmi Hallgríms
og reyndar miklu víðar. í gömlum prédikunum
má einnig finna hagnýtingu typologiskrar
hugsunar, og hún er ekki eins fjarlœg nútíma-
mönnum og œtla mœtti.
14. Um semantik.
Eins og fram hefir komið hér að framan, hef*r
málfrœðileg og söguleg ritskýring — filologisk'
historisk exegese verið ríkjandi á hinum síðar*
tímum. Hin nýju sósíalvísindi hafa auk þesS
haft nokkur áhrif, og þróun þekkingarfrceð*
og rökfrœði hafa beint athygli manna að hir»n*
semantisku aðferð. Semantikin fœst við merk'
ingu orða og notkun þeirra, þetta gerir reynd'
ar málfrœðin líka, og án hennar vœri ekki hce9f
að þýða bœkur. — Nú nœgir það ekki rit*
skýranda að þýða textana málfrœðilega rétt*
menn geta misskilið þá fyrir því, ef menn geT°
sér ekki Ijóst í hvaða merkingu höfundarn*r
nota orðin. Sagt hefir verið, að fleiri en e,n
styrjöld hafi risið út af því að menn hafi mis'
skilið notkunina á latneska orðinu „hoc" 1
milliríkjasamningum. Það eru engar ýkjur
margvíslegur misskilningur hefir orðið land'
lœgur í hugsjónasögunni, af því að einn höf'
undur hefir hugsunarlaust tekið upp rangtúlk'
anir eftir öðrum, mann fram af manni. Mepn
hafa japlað á orðum, en merkingin aldre|
orðið Ijós. Margur smœlinginn hefir aldre‘
skilið orðið ,,skuldunautur" í Faðirvorinu °Q
heldur, að hér sé um að rœða skuldir og naat-
92