Sjómannadagsblaðið - 06.06.1938, Blaðsíða 47

SJ ÓMANN AD AGSBLAÐID
því til þess að koma í veg fyrir það tap, sem
myndaðist við það, að eimurinn þéttist, er hann
streymdi inn í strokkinn, varð hann að vera
svo heitur, sem mögulegt var, og á meðan þétt-
unartímabilið stóð yfir, varð hitastigið að vera
eins lágt og mögulegt var, til þess að geta feng-
ið sem mest tóm og þar með sem mestan þrýst-
ingsmismun á milli lofts- og eimþrýstings í
strokknum.
Að öllu þessu athuguðu, ásamt því, að út-
streymishraði eimsins er mjög mikill, jafnvel
þó þrýstingsmismunurinn sé lítill, fann Watt
upp á því árið 1765, að skilja þéttiholið frá
eimstrokknum og að viðhalda tómi í þéttiholinu
með því að dæla úr því vatni og lofti. Tengi-
liðinn milli strokks og þéttihols gerði Watt úr
pípum, sem ýmist voru lokaðar eða opnar, eftir
því sem við átti. Þar með var gátan ráðin. Nú
var hægt að láta eiminn þrýsta öðrum megin
á bulluna, en hafa lofttómt rúm hinum megin
við hana, án þess að kæla strokkinn. Watt
smíðaði þegar tilraunavél með strokk, þétti og
dælu, sem hann svo tengdi saman með pípum
og lokum. 1 stað þess að kæla strokkinn, eins
og áður var gert, smíðaði Watt hann með eim-
káþu, sem hann lét eim stréyma* í gegnum til
þess að halda honum nógu heitum.
Þessi tilraunavél Watts er nú geymd í Ken-
singtonsafninu í London og er ein af þess dýr-
mætustu munum.
Með hvílíkri nákvæmni og skarpskygni Watt
hefir rannsakað hitafræðilega eiginleika eimvél-
arinnar má ráða af einkaleyfisskjali hans árið
1769, sem er, án efa, eitt hið merkasta skjal, sem
til er úr sögu iðnfræðinnar, þar eð telja má, að
með því sé lagður homsteinn vélamenningarinn-
ar fyrir nærfelt 170 árum. Þar segir meðal ann-
ars svo:
„Mín aðferð til þess að minnka eimnotkun-
ina og þar með eldsneytiseyðsluna í hitavélinni
byggist á eftirfarandi fyrirkomulagi:
1) Hylkinu, sem eimaflið vinnur í, til þess að
halda vélinni gangandi, og í venjulegum
hitavélum er nefnt sívalningur, en ég kalla
hylki, verður að halda jafnheitu og eim-
urinn er, sem í það streymir, á meðan vél-
23
in er í gangi, í fyrsta lagi með því, að hafa
utan um það kápu úr tré eða öðrum slæm-
um hitaleiðara, í öðru lagi með því að nota
eim eða annað heitt efni til þess að hita
það, og í þriðja lagi með því að láta ekki
vatn eða aðra hluti, sem kaldari eru en
eimurinn, komast í samband við |)að.
2) I vélum, sem vinna eingöngu eða að nokk-
uru leyti með þéttun eimsins, verður að láta
eiminn þéttast í sérstöku hylki, sem er laust
við eimhylkið, og þannig fyrir komið, að
eimurinn geti streymt í það, þegar búið er
að nota hann í eimhylkinu. Þetta hylki kalla
ég eimsvala. Á meðan vélin vinnur, verð-
ur að halda eimsvalanum að minnsta kosti
eins köldum og andrúmsloftið er, með vatni
eða öðrum köldum hlutum.
3) Öllu lofti og hinum þenjanlega eimi, sem
ekki þéttast fullkomlega við kælinguna í
eimsvalanum, verður að dæla úr eimhylk-
inu eða eimsvalanum með dælu, sem knú-
in er annað hvort af vélinni sjálfri eða á
annan hátt.
3) Ég hugsa mér í mörgum tilfellum að nota
yfirþrýsting eimsins á sama hátt og loft-
þrýstingurinn er notaður nú í venjulegum
hitavélum, til þess að hreyfa bullu eða ann-
að, sem kemur í hennar stað, og fram-
kvæma þannig vinnu. Ef svo stendur á,
að ekki er til nægilegt vatn til þess að kæla
eimsvalann, má knýja vélina með eimafl-
inu eingöngu, með því að láta eiminn
streyma út í loftið, þegar búið er að nota
hann.“
Watt færði sér aldrei í nyt síðasta lið einka-
leyfisins, því hann smíðaði eingöngu vélar með
eimsvala, eins og kunnugt er.
1 fyrstu smíðaði Watt einvirkar vélar, sem
mest voru notaðar til þess að knýja dælur í
námum og víðar. Þessar vélar fóru þegar sig-
urför um allt landið, langt fram yfir þær vonir,
sem Watt hafði gert sér, einkum í þeim héruð-
um, sem lítið var um kol í, því þær eyddu að-
eins % eldsneytis á við Newcomensvélar og að-
eins helming á við þær Newcomens-vélar, sem
Sheaton hafði endurbætt.