Sjómannadagsblaðið - 06.06.1938, Blaðsíða 46

22
SJOiM ANNADAGSBLAöIÐ
áhaldasmiður, en smiðirnir gátu komið því til
leiðar, að hann fékk ekki leyfi yfirvaldanna til
þess. Urðu honum þetta sár vonbrigði, sem von-
legt var, en nú má segja, að forsjónin tæki í
taumana, því að einmitt þessi mótspyrna smið-
anna í Glasgow varð til þess að skapa honum
aðstöðu til að geta byrjað á sínu mikla lífs-
starfi.
James hafði verið fenginn til þess að gera
við nokkur áhöld fyrir háskólann í Glasgow,
og varð það til þess, að hann fékk að setjast
að í húsakynnum háskólans, en það gátu smið-
irnir ekki ráðið við. Þar kom hann sér upp
vinnustofu og búð og vann nú að áhaldasmíði
og viðgerðum. Hann fékk aðgang að bókasafni
skólans, sem hann notaði óspart, og komst í
kynni við marga prófessorana og stúdenta, sem
heimsóttu hann oft í vinnustofuna og ræddu
við hinn fróða smið um ýmis iðnfræðileg mál-
efni.
James Watt hafði mikið gagn af kunning-
skap sínum við þessa menn, og höfðu sumir
þeirra mikil áhrif á lífsstarf hans; meðal þeirra
má nefna vísindamanninn, prófessor dr. Joseph
'Black, sem meðal annars lagði grundvöllinn að
þekkingu manna á þeim hita, sem bindst við
bræðslu íss og uppgufun vatns, og stúdentinn
John Robison, sem fyrstur vakti áhuga Watts
fyrir eimvélinni.
Um hina fyrstu heimsókn sína í vinnustofu
Watts segir Robison á þessa leið: „Þegar ég
var búinn að skoða hin vel gerðu áhöld, fór ég
að tala við eiganda vinnustofunnar. Ég bjóst
við að hitta smið, en hitti vísindamann. Ég var
svo barnalegur, að álíta mig vel að mér í uppá-
halds fræðigrein minni (stærðfræði og fræði-
legri mekanik) og varð forviða, er ég komst
að raun um, að herra Watt var miklu lærðari
en ég í þessum greinum, en hinn mikli áhugi
hans á þessum efnum gerði honum kleift að
tala við mig og aðra um þessa hluti“.
Veturinn 1763—1764 fékk háskólinn James
Watt gamla fyrirmynd af eimvél Newcomens
til viðgerðar, og átti hann að gera hana svo úr
garði, að hún væri nothæf. Hann byrjaði þegar
á viðgerðinni, en komst brátt að raun um, að
þrátt fyrir það, að ketillinn virtist nógu stór í
hlutfalli við strokkinn, gat hann samt ekki
framleitt nógan eim til þess að knýja vélina,
jafnvel ekki örfá bulluslög, og að ótrúlega mik-
ið kælivatn þurfti, til þess að hægt væri að
halda vélinni gangandi.
Þessar athuganir leiddu til þess, að Watt
byrjaði nú að gera reglubundnar tilraunir og
notaði til þess stóran strokk, er hann smíðaði
úr tré; en hér fór á sömu leið; eimeyðslan var
óhemju mikil, og stafaði það mest af því, að
eimurinn þéttist svo ört, er í strokkinn kom,
og ef notað var meira kælivatn, til þess að fá
meira tóm, jókst eimeyðslan til muna.
Til þess að verða nokkurs vísari um orsakir
þessarar miklu eimeyðslu, gerði Watt ýmsar
tilraunir með eiminn með mismunandi þrýstingi,
allt niður í undirþrýsting og upp í 1,7 Atm.
yfirþrýsting. Fyrst um sinn var það þó einkum
„metningshitastigið", sem hann rannsakaði, og
koma þær rannsóknir hans merkilega vel heim
við þær rannsóknir og mælingar, sem Regnault
gerði, um það bil 80 árum síðar.
Watt fann það með þessum rannsóknum, að
hann gat ekki framleitt mikið tóm, nema með
því að kæla strokkinn mikið, en komst jafn-
framt að raun um, að eimeyðslan, sem þurfti
til þess, að hita strokkinn aftur upp í það hita-
stig, sem eimurinn átti að vinna með í honum,
var of mikil í hlutfalli við það afl, sem tómið
framleiddi.
Þessu næst gerði Watt nokkurar rannsóknir
til þess að ákveða eðlisrúmtak eimsins og hita-
magn það, sem þarf til þess að eima vatn. Þetta
hvorttveggja fann hann nokkurn veginn rétt.
Jafnframt því sem Watt gerði þessar rann-
sóknir, mældi hann eimeyðslu Newcomens vél-
arinnar og komst að þeirri niðurstöðu, að rúm-
tak eimsins, sem veitt var í strokkinn, væri 3
—4 sinnum stærra en rúmtak strokksins sjálfs;
með öðrum orðum: til þess að hita strokkinn
upp í hitastig vinnueimsins þurfti að eyða eimi,
sem var að rúmmáli 2—3 sinnum stærri en rúm-
tak vinnustrokksins, og allur sá hiti, sem hann
innihélt, tapaðist alveg.
Með öllum þessum athugunum komst Watt
að þeirri niðurstöðu, að ómögulegt væri að nota
strokkinn bæði fyrir vinnustrokk og eimþétti,