Sjómannadagsblaðið - 06.06.1938, Blaðsíða 48

u
Næsta skrefið var það, að Watt fór að smíða
vélarnar tvívirkar og með hinu svo nefnda
,,stjörnuhjóli“; er ein þeirra sýnd hér á 1.
1. mynd.
Tvívirk eimvél af James Watts gerð með stjömuhjóli,
nú geymd í Kensingtonsafninu i London.
mynd, en 2. mynd sýnir gegnumskurð af
strokknum og eimskiptingunni í slíkri vél. —
Nokkuru síðar var svo stjörnuhjólsbúnaðinum
breytt í sveifarás og kasthjól. Þessar vélar
Strokkur og eimskiptitæki úr tvívirkri eimvél (Watts).
komu fyrst á markaðinn árið 1782 og voru að
stærð frá 10—50 hestöfl, með 25—16 snúning-
um á mínútu. Það má telja víst, að þessar síð-
ustu breytingar hafi átt mikinn þátt í því, að
gera eimvélina eins almenna og raun varð á,
því að upp frá þessu var farið að nota eimvél
Watts sem aflvél við flestap greinar iðnaðar-
ins, nærri um allan heim.
SJÓMANNADAOSSLAfi'tfi
Árið 1784 fékk Watt einkaleyfi á því að láta
eiminn þenjast út í vinnustrokknum, en þá að-
ferð notaði hann eingöngu í dæluvélunum. Hin-
ar tvívirku vélar með kasthjólinu lét hann
vinna með fullum eimþrýstingi slagið á enda.
Það er sagt, að margir af merkustu hugvits-
mönnum heimsins hafi oft átt við þröngan kost
að búa og var Wattt engin undantekning í þeim
efnum, enda voru tilraunir hans og rannsóknir
kostnaðarsamar; var hann stundum svo félaus,
að hann var að því kominn að leggja árar í bát,
en árið 1773 fékk hann í félag með sér einn af
mestu iðjuhöldum Englands, að nafni Matthew
Boulton, sem átti stórar verksmiðjur, er veittu
um 800 manns atvinnu.
Boulton kom fljótt auga á, hve eimvélin var
heiminum mikils virði, og var því fús á að
fórna því fé, sem þurfti, til þess að gera hug-
myndir Watts að gangfærum vélum. Hann setti
þó það skilyrði fyrir fjárframlögum sínum, að
einkaleyfið, sem upphaflega var veitt til 14 ára,
yrði framlengt, og Watt tókst árið 1775 fyrir
tilstilli vina sinna að fá enska þingið til að
framlengja það um 25 ár, eða til ársins 1800.
Þar með var hin f járhagslega hlið tryggð.
Eins og gefur að skilja, voru erfiðleikarnir
við smíði vélanna mjög^miklir, þar sem allar
vinnuvélar srniða voru þá svo ófullkomnar, að
oft lá við sjálft, að framkvæmdir stöðvuðust
á því, að ekki var hægt að smíða hluta vélanna
á réttan hátt. Watt gat lítið fengist við þetta,
því hann hafði nóg að gera við að undirbúa
gerð vélanna og reikna þær út. Þess vegna fékk
hann því til leiðar komið árið 1777, að verkfræð-
ingurinn William Murdock var ráðinn til verk-
smiðjunnar til þess að sjá um smíði vélanna;
var þessi maður einstakur dugnaðarmaður á því
sviði, að sigrast á þeim teknisku erfiðleikum,
sem voru á smíði vélanna og uppsetningu.
Það er sagt, að margir ötulir verkfræðingar
hafi gert tilraunir til þess, að smíða eimvélar,
án þess að brjóta í bága við einkaleyfi Watts,
á meðan það var í gildi, t. d. með því að láta
eiminn þenjast út í fleiri en einum strokki, en
það tókst aldrei, einkum vegna þess, að þeir
komust aldrei hjá 2. og 4. lið einkaleyfisins.
Þegar einkaleyfistími Watts var útrunninn,