Sjómannadagsblaðið - 01.06.1977, Blaðsíða 73

m.
Því hefur löngum verið haldið á
lofti að Islendingar hafi frá upphafi
verið bændaþjóðfélag. Um gildi
skráðra heimilda skal ósagt látið
hér, en sé það tekið sem til er eins
og það er sett saman þá er víst, að
menn námu hér víðai lendur og
töldu sig bændur. í öndverðu
byggðar gat þetta og staðist meðan
unnt var að stunda takmarkalausa
rányrkju, en sú dýrð stóð tiltölu-
lega stutt, og enn þann dag í dag eru
landsmenn að súpa af því seyði
hvernig búið var að landsnytjum.
Það eru þó fleiri þættir þessa
máls, sem of lítill gaumur hefur
verið gefinn að ég ætla, og einn
þeirra eru fiskveiðarnar. Á því er
enginn efi að þorri landsmanna
blátt áfram hfði af þessari atvinnu.
Það voru fiskiveiðar sem fyrr og
síðar stóðu að verulegu leyti undir
þjóðarbúinu. Fiskimennirnir voru
raunar hjú bændanna, en þeir
unnu sömu störf og hfðu við svipuð
kjör og þekkst hafa við fiskiveiðar
á Islandi um aldir. Þarna voru sjó-
menn að verki og starfi og þeirra
nytja, sem þeir færðu að landi,
„mátti þjóðin síst án vera“, eins og
hálærður maður orðaði þetta.
Oft er htið frá því sagt hvernig
menn unnu dagleg störf og hverja
þýðingu þau höfðu. Áflog og víga-
ferli og ástamál voru betra lesefni.
Samt er það svo, að nær því í
hverri einustu sögu sem skráð hef-
ur verið, bréfum og skjölum, kemur
mikilvægi útvegsins í ljós. Ingólfur
Arnarson fór um blómleg héruð og
valdi sér svo stað á heldur hrjóstr-
ugu útnesi. Annar höfðingi og auð-
maður fór þveröfugt að við Ingólf.
Hans býli var um skeið höfuðból og
er víst enn, en kot eitt og varla
nefnandi í sambandi við byggð Ing-
ólfs. Ingólfur virðist hafa verið
framsýxm, og byggð hans nú þekkja
allir, og það vita líka allir hverjir
reistu þá byggð og stóðu undir
henni fjárhagslega og standa enn.
Um skreið og shkan kaupskap er
víða getið þótt lauslega sé. Örnefni
benda til hins sama, þess, að frá
upphafi byggðar voru sjómannsstörf
snar þáttur í lífi þjóðarinnar. Sem
dæmi má nefna, að sagt er að einn
bóndi á heldur harðbýlli jörð hafði
sextíu menn á útvegi sínum og
þætti sæmilega að verið nú á dög-
um, þegar á það er litið, að í þess-
um mannfjölda mun vart talið það
fólk, sem mest vann að því í landi
að fást við það, sem aflaðist. Hér
er ekki verið að reyna að halla
neinni söguskoðun, aðeins nefna
það, að fleira er matur en feitt kjöt.
Þeir sem sóttu sjóinn voru engu
síður þjóðinni nauðsyn heldur en
glæstar hetjur, sem riðu um héruð.
Þegar þar að kom, og leið ekki á
löngu (um 1400) að fiskur varð
aðalútflutningsvaran (með fiski er
nú og síðar átt við allt það sem til
atvinnuvegarins heyrir), þá tóku
hin fornu höfuðból upp til fjalla að
rýrna heldur betur í verði; þá var
farið að sækjast hvað mest eftir út-
gerðarstöðum. Fiskur var það enn
og þá að sjálfsögðu um leið þeir
sem hann drógu úr skauti hafsins.
Það er búið að skrifa svo mikið um
„guhkistu“ íslendinga, „hfsþráð“
þeirra eins og það stundum er
nefnt, að lengra verður ekki farið
hér í því efni né heldur ræða um
starf sjómannsins og þýðingu þess
fyrir þjóðarbúið. Þetta, sem hér
hefur verið sagt, er aðeins til þess
að minna þá, sem lesa kunna, á hve
málið er mikilvægt hvernig sem á
er litið.
IV.
I þeim átökum, sem átt hafa sér
stað um fiskimið Islendinga og enn
er ekki séð fyrir endann á, þá er
eins og annað atriði hafi fallið
nokkuð í skuggann, og er þó lífs-
skilyrði hverri eyþjóð, en það er
farmennskan. Sú var þó tíðin að sá
þáttur gleymdist ekki. Til eru laga-
ákvæði um farmennsku, sem ef til
vil eru að stofni til eldri en íslands
byggð. Ekki þarf annað en að
minna á ákvæði gamla sáttmála frá
1262 um siglingar til þess að sjá, að
landsmönnum var Ijóst hve sigling-
ar til landsins og frá því voru þýð-
ingarmiklar — og eru enn. Það
munaði víst ekki alltaf miklu að
siglingatregða gengi að mestu af
þeim hræðum, sem skrimtu hér á
skeri í norðurhöfum, dauðum að
fullu, en þó bjargaðist þetta. Þótt
langt væri að bíða þá má segja að
um aldir hafi Islendingar verið ó-
sjálfbjarga í siglingamálum. Það má
næstum segja, að ekki taki að rofa
til í því efni fyrr en með stofnun
Eimskipafélags íslands eftir síðustu
aldamót. Ef svo fer sem fram
horfir þá verður farmennska áreið-
anlega snar þáttur í lífi íslensku
þjóðarinnar. Líka á því sviði hefur
starf sjómannsins grundvallarþýð-
ingu. Fiskiveiðar eru mikið fjár-
hagsatriði og lífsspursmál, en án
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ 63