Eimreiðin - 01.01.1923, Page 130

126
RITS]Á
eimreiðin
Fyrri kaflar hennar eru að vísu almennara eðlis, um „hughrif og hug-
smíðar", „ofskynjanir", „dáleidda menn“, „vitundar og sinnaskifti", „galdra
og töfra" o. s. frv. og er þar margvíslegur fróðleikur saman kominn,
sögulegur og annar. En í raun og veru eru þessir kaflar ekki annað en
undirbygging þess, sem á eftir kemur, um guðspekina, og aðrar og nýrri
stefnur.
Höf. er mjög andvígur allskonar „hjátrú", og hefir á reiðum höndum
svör við öllu, sem á „dul“ byrjar. Það er alt, eða næstum því alt „ofskynj-
anir“, loddarabrögð, heimska eða annað slíkt. Bókin minnir mann í því
efni á bækur þær, sem um slík efni voru skrifaðar fyrir nokkrum árum,
þegar menn gengu í þeirri sælu vissu, að þeir hefðu með framþróunar-
kenningu, og öðru slíku grafið fyrir rætur allra vandamála tilverunnar,
og gátu því vísað öllu dularfullu í ruslakistu gamalla hleypidóma. Það
var eins og þá væri alt í andans heimi svo ódýrt og auðvelt. En nú er
komin dýrtíð í því efni eins og í likamans nauðsynjum. Og nú er þv*
hætt við að menn meti þessar fullyrðingar lítið meira en ef einhver
byði 40 kr. fyrir 5 herbergja íbúð í Reykjavík.
Nú verður að taka þetta alt til miklu nákvæmari rannsóknar, og dugar
ekki það eitt, að kalla alla reynslu manna í þessum efnum fáfræði og
blekkingar.
Rammastur er höf. út í guðspekina, enda er hann alþektur að and-
stöðu við þá stefnu, og hefir margt á móti henni skrifað áður. Það skín
líka gegnum alt, alt frá sjálfum röksemdunum og það að orðalaginu sjálfu,
hversu höf. er í nöp við guðspekina og telur hana mikla heimsku.
Það er nú fjarri mér að vilja gerast málsvari guðspekinnar, því að
röksemdafærsla hennar og fræðikerfi er mjög fjarri mínu skapferli, en
hitt er mér jafn ljóst fyrir því, að hún verður hvorki skýrð né hrakin
með þeirri aðferð, sem höf. þessarar bókar beitir. Engin stefna verður
hrakin nema hún sé skilin, en skilin verður hún ekki nema með samúð
og einlægni. Maður, sem væri kristindóminum ókunnugur en þó fjandsam-
legur og liti á hann út frá alt öðrum hugsunarhætti og skoðun á lífinu
og tilverunni, en hefði hraflað eitthvað úr bókum um hann, mundi ekki
geta gert honum rétt til. Forfeðrum vorum þótti hann t. d. ekki koma vel
heim við Valhallar paradís sína. Þór skoraði Krist á hólm, en Kristur
þorði ekki að berjast, og þar með var kristna trúin vegin og léttvæg
fundin. — Það má t. d. ekki láta sér detta í hug, að trúarbrögð, sem
miljónir manna una við öldum saman, séu upphaflega búin til, þ. e. upp-
diktuð, af nokkrum prestum. Það hugsa ekki allir eins og við, vestur-
landabúarnir, og því er ekki heldur von að allir klæði trú sína sama
búningi. En hitt er annað mál, að við eigum ekki að taka hverju því,
s«m aðfengið er og er andstætt okkar eðli.
Fljótfærni og óvandvirkni verður allmjög vart í bókinni, og margt full-
yrt, sem óvíst er hvort órekandi heimildir eru fyrir. En á hinn bóginn
er stíll köf. auðugur og fjörmikill, og fróðleikur töluverður og marghátt-