Eimreiðin - 01.04.1938, Blaðsíða 112

232
RADDIR
EIMnEIÐIfl
Skilyrðin fyrir þjóðriki. Það er nú von að menn spyrji hvað útheimt-
ist til þess að gera rikið að þjóðríki.
Til þess að fara ekki út í nein smærri tækniatriði, er rélt að halda ser
við þau aðalatriði, sem nægja mundu til þess að breyta núverandi lýðriki
i þjóðriki. Og skulum vér þá atliuga hvernig hið þjóðræðilega fyrirkóinu-
lag var, til þess að skilja betur eðli þess. Það yrði langt mál að athuga
allar þær endurhætui-, sem menn nú mundu heimta.
Hvað var í þvi höfði, sem áður var sagt að iýðræðisstefnan hefði höggv'
ið af rikinu?
Það voru aðallega tvö atriði — staðfestingarvaldið (neitunarvaldið) °f,
þjóðarumboð þingsins. Og þetta tvent mundi nægja til að endurreisa
þjóðræðið, en þó þvi aðeins að þjóðin skildi nauðsynina og stæði að baki-
Fyrra atriðið livarf uin leið og sjálfstæðið var viðurkeut, því að kon-
ungurinn skildi það réttilega, að lýðræðisstefnan ætlaði honmn ekki að
blanda sér inn i íslenzk stjórnmál eða nota neitunarvald sitt. Enda hefðu
öll slik afskifti orðið óeðlileg, þar sem hann sat i öðru landi og var kon-
ungur annars ríkis. — Þjóðræðisleg stefna hefði eins og sakir stóðu átt
að heimta staðfestingarvaldið inn i landið og að konungur hefði hér uni-
boðsmann, sem þjóðin tæki gildan. — Það er oflangt að skýra hina þjóð'
ræðislegu þörf konungsvaldsins, sem forsetavald fullnægir ekki eins VC'É
En það er aðallega lielgi konungsvaldsins, sem þar kemur til greina. Síðan
konungarnir hættu að vera pólitiskir, hafa þeir orðið einskonar stjórn-
farslegir æðstu prestar og einingartákn rikjanna og aðalverðir stjórnar-
skrárinnar, stjórnarvenjanna og hins stjórnskipulega siðferðis og vc*'
sæmis. Er slík gæzla alveg ómetanleg fyrir hvaða riki sem er.
Síðara atriðið — þjóðarumboð þingsins — var fj'rst skert með afnánu
konungkjörnu þingmannanna og loks með öllu afnumið með lögunum um
uppbótarþingmenn, þótt það raunverulega væri áður orðið að engu.
Konungkjörnu Jiingmennirnir voru visir að þjóðríkisdeild i þinginu °£
liefðu gjarnan mátt vera áfram, þegar rikið var orðið sjálfstætt, eu þc,ta
þó þvi aðeins trygt, að þjóðhöfðinginn hefði sterka ópólitiska eða þjóö'
ræðislega aðstöðu. Aðalstraumhvörfin yfir i lýðræðið urðu að forminu til
þegar landkjörnu þingmennirnir, sem komu i stað hinna konungkjörnU,
urðu flokksbundnir.
Þar með hvarf þjóðarumboðið sem var þó hinn eiginlegi tilgangur þcSS’
að þessir þingmenn voru hafðir landkjörnir. Það sem átti að gera var
að gera alla Efri deild landkjörna og eiðsvarna utan flokka. Flokkatruín
var þá ekki orðin það mögnuð, að þetta hefði orðið mjög erfitt.
Þannig hefði Efri deild orðið að þjóðríkisdeild í þinginu, sem fyrsf
fremst átti að hugsa um samhag þjóðarinnar í bráð og lengd. — Neðri
deild hefði verið áfram kjördæmadeild eða Iýðdeild og málsvari sérhags-
muna einstaklinga, atvinnustétta og kjördæma. En hún hefði mist ÞaI,n
rétt, að geta gert að lögum hvern ábyrgðarlausan meirihlutavilja sc,n
vera skjldi. Þennan rétt hefur luin nú eða þingið í heild, sem ekki cr