Eimreiðin - 01.07.1952, Page 41

EIMREIÐIN
FYRIR 200 ÁRUM . . .
193
lnu... Og það voru fleiri. Hermálaráðunauturinn, greifinn af
Argenson, hafði þegið það, að alfræðin væri tileinkuð honum „til
marks um varanlegt þakklæti", og hann var of góður drengur til
a<'1 láta það ósannast. En sá, sem átti hægast með að vera alfræði-
höfundunum innan handar í þrengingum þeirra, var Malesherbes
yfirritskoðari, frægur einkum fyrir það, að það féll í hans hlut
löngu síðar að verja Loðvík 16. fyrir dómstóli stjómbyltingar-
manna og verða síðan sjálfur leiddur undir fallöxina. Hann var
viðsýnn maður og góðviljaður, mjög ákveðinn stuðningsmaður
uPplýsingarinnar. Eitt sinn, er honum var kunnugt um, að hús-
rannsókn stæði fyrir dyrum hjá Diderot, gerði hann honum að-
Vart: „Sendið öll plögg yðar heim til mín, það fer enginn að leita
Þeirra þar.“
Markgreifafrú Pompadour, Argenson og Malesherbes voru þrjár
hjargvættir alfræðinnar í hinni fyrstu atrennu, sem gerð var til
að hindra útkomu hennar. En önnur árásin var miklu hættulegri,
°S þá kom enn til kasta þessara voldugu stuðningsmanna.
Einkaleyfið var enn í gildi. Þriðja bindi alfræðinnar seinkaði
Um 18 mánuði, en næstu bindi komu út reglulega, aðeins eitt á
ari í stað tveggja, eins og lofað var, það sjöunda í nóvember
1757. í sjöunda bindinu var grein eftir d’Alembert um Genf, þar
Sem hann segir, að prestar þar í borg séu „óvinir hjátrúarinnar",
Þeir skoði sig aðeins sem „kennara í siðfræði“ og líti svo á, „að
meginkjarni rétt-trúnaðar sé það, að kenna mönnum ekki neitt,
Sem misbjóði heilbrigðri skynsemi". Meira þurfti ekki til þess, að
aiilr andstæðingar alfræðinnar færu á stúfana og mótmæltu þeirri
villukenningu, sem þeim fannst gefin í skyn með þessum um-
m®lum, fengju meira að segja presta í Genf til að krefjast þess,
að d’Alembert tæki orð sín aftur. Hann neitaði að vísu, en vegna
arasa, sem alfræðin varð nú fyrir úr öllum áttum, treystist hann
ehhi til að vera neitt bendlaður við fyrirtækið framvegis, og
emur hann ekki meira við sögu þess. Mun það einkum hafa
yaídið, að honum var annt um glæsilega þjóðfélagsstöðu sína og
ir, og svo hitt, sem hann viðurkennir hreinskilnislega: „Ég
°íunda þá, sem eru hugrakkir," segir hann, „en hvað mig sjálfan
snertir, þá verð ég að játa, að mig skortir þann eiginleika.“
y ^°ltaire var einn alfræðinganna. Hann neytti fyrst allra ráða
1 þess að telja d’Alembert hughvarf, en reyndist, þegar á hólm-
jg11 Var i<1C)rniÖ> engu hugaðri sjálfur. Hann skrifaði Diderot: „Far-
til Lausanne, eða eitthvert annað, ef þér viljið halda áfram
^Peð verkið; það eru ekki 30 þúsund pund, heldur 200 þúsund, sem
13