Eimreiðin


Eimreiðin - 01.09.1974, Page 33

Eimreiðin - 01.09.1974, Page 33
ÉIMREIÐINl 3Þetta gildir reyndar aðeins í draumaríki frjálshyggjunnar, þar sem frjáls og fullkomin samkeppni ríkir í hverri grein atvinnulífsins. Það þýðir, að enginn framleiðandi getur ráðið neinu um verð framleiðslu sinn- ar; það ákvarðast af framboði og eftirspurn, sem skammta honum naum- an kost. í raunveruleikanum búa flestir framleiðendur við meira eða minna takmarkaða samkeppni. Þegar af þessum sökum eru hin arfteknu boðorð frjálshyggjunnar um afskiptaleysi almannavaldsins ekki fyrirvara- laust gild. Skynsamir frjálshyggjumenn beita þeim aðeins óbeint, þannig að þeir reyna að sjá í huga sér, hvernig mál myndu skipast ef samkeppni ríkti, og íhuga síðan, hvort tilteknar hagstjórnaraðgerðir muni leiða nær eða fjær þessu fyrirmyndarástandi, sem ómögulegt er að ná full- komlega. 4Að vísu getur verið réttlætanlegt frá stífasta frjálshyggjusjónarmiði að beita opinberum stuðningi til að draga á langinn dauðastríð ósam- keppnisfærra fyrirtækja (eða byggðarlaga), ef þess er aðeins gætt að láta þau samt sem áður deyja á endanum. Ástæðan er sú í grófum drátt- um, að fyrirtæki ber ekki sjálft allan þann aðlögunarkostnað, sem því fylgir að hætta tilteknum rekstri. Hluti kostnaðarins ■— mjög misstór eftir aðstæðum — lendir á starfsmönnum, sveitarfélagi og e. t. v. fleir- um. Nú má segja, að þessir aðilar ættu að múta fyrirtækinu til að halda áfram rekstri, og þannig myndu markaðsöflin halda því á lífi, meðan það þjónaði hagsmunum heildarinnar. En slíkar mútur þyrfti að ákvarða með samningum tveggja aðila, þar sem engin samkeppni væri til að 'tryggja sanngjarna niðurstöðu. Því má verja afskipti almannavaldsins af slíkum tilvikum. BMargar greinar, einkum ýmiss konar þjónusta, eru þess eðlis, að af- urðir þeirra verða ekki fluttar milli landa, og þær njóta því fullkom- innar náttúrulegrar verndar fyrir erlendri samkeppni. Aðrar vörur er dýrt eða erfitt að flytja um langa vegu, og njóta því verulegrar, náttúru- legrar verndar, en ekki fullkominnar. Þetta gildir til dæmis um fram- leiðslu mjólkur, blóma og sements. Framleiðsla, sem nýtur verulegrar náttúrulegrar verndar, getur verið samkeppnisfær á heimamarkaði, þótt hún sé það ekki á útflutningsmörkuðum. Það gildir vafalaust um all- margar íslenzkar iðngreinar og líklega vissa þætti landbúnaðarins. Sumar atvinnugreinar framleiða ekki staðalvöru svonefnda, heldur vöru eða þjónustu, sem er að einhverju leyti einstæð og býr því við ófullkomna samkeppni. Af því tagi eru tízkuvörur hvers konar (fatnaður og húsbúnaður til dæmis) og þjónusta við ferðamenn. Af slíku má selja visst magn, bæði á erlendum og innlendum markaði, þót.t verð sé ekki það hagstæðasta, sem þekkist. Loks kunna vissar atvinnugreinar (eink- um álframleiðslan og farþegaflugið) að vera samkeppnisfærar við sömu gengisskráningu og fiskveiðarnar, en þó má vera, að það sé að einhverju leyti að þakka sérstakri aðhlynningu af hálfu opinberra aðila. °,,Kjölfesta frjálshyggjunnar er trúin á manninn,“ sagði Jónas Haralz í Eimreiðinni ‘72. Þetta er ekki nema hálfur sannleikur, a. m. k. ekki að því er efnahagsmál varðar. Allt eins má segja að grundvöllur frjáls- hyggjunnar sé djúpstætt — og ekki tilhæfulaust — vantraust á getu mannsins til að beita efnahagslegu valdi á skynsamlegan og ábyrgan hátt. Þess vegna á almannavaldið sem minnst afskipti að hafa af efna- hagslífinu, og fyrirtækin eiga að vera valdalausir leiksoppar fullkom- 277

x

Eimreiðin

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Eimreiðin
https://timarit.is/publication/229

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.