Ægir - 01.02.1981, Qupperneq 43

"Vatnsþrýstingur í lóðréttum sprungum og
gjam”: „Sólarorkan veldur straumum í andrúms-
loftinu, aðallega til austurs, og árstíðarbreytingin
leiðir til þess—vegna núning milli lofts og jarðaryf-
lrb°rðs— að snúningur jarðar er mishraður eftir árs-
tíðum, og er sú breyting mælanleg eftir tilkomu
atomklukkna. Hér eru átök, sem leiða til spennu í
Jarðskorpunni af völdum ytri krafta.” Það eru
ekki eingöngu árstíðabreytingar, sem þessu valda
beldur einnig aukning í fareindageislum sólarinnar
a lofthjúp jarðar vegna sólgosa og sólblossa.
Síðastliðið ár voru gerðar mælingar á þessu og
'°m þá í Ijós, að snúningur jarðar breyttist um 1
millisekúndu á tímabilinu 21. jan. til 7. febr. og
°nnur breyting upp á 1.5 millisekúndu varð á tíma-
b'linu 18. maí til 2. júní. Töldu menn mega rekja
Petta til breytinga á lofthjúpnum.
Ozon er efni í lofthjúpnum, sem hefur valdið
talsverðum deilum og veldur reyndar enn. Erum
v>ð, með því að nota „spraybrúsa,” að eyða þessu
tauðsynlega efni úr lofthjúpnum? Þetta efni ver
allt lífríki jarðar ofansjávar fyrir banvænum út-
Jolubláu geislum sólar. Það hefur jafnvel verið
talað um það, að rjúfa mætti ozonlagið yfir óvina-
landi 0g eyða þannig lífi þar.
Otfjólublá geislun er talin vera af þrennum toga
sPunnin. UVa, sem er á bilinu 320 til 400 nano-
metrar> en nanometri er einn þúsund milljónasti
Partur af metra, er hún álitin skaðlaus og hún veld-
ar bví að fólk verður sólbrúnt. UVb geislunin er á
y gjulengdinni 280 til 320 nanometrar. Hún
I elclci 1 8egnum rúðugler en veldur sólbruna.
c er á bilinu 200 til 280 nanometrar. Hún er öfl-
JfV* °8 hættulegust, og það er hún, sem ozonlag-
> lofthjúpnum ver okkur gegn.
. ZOnmagnið í lofthjúpnum er breytilegt eftir
^stiðum °g hnattstöðu. Mesta magnið er yfir
■rnsskautasvæðunum í marz og apríl, en dvínar
Slöan ört í maí og júní.
Vort sem það er tilviljun eða ekki, þá er það
ist* reynú, að andlegt og líkamlegt þrek fólks virð-
e>nnig dvina ört í sömu mánuðum, þ.e. í april
°g maí.
fvDeilurnar um hættuna af „spraybrúsunum”
^r>r ozon andrúmsloftsins hafa staðið síðan 1974.
s dar>skir vísindamenn virðast nokkurn veginn
m'k'T13*3 Um bað, hættan sé raunveruleg og
1 • Þeirra álit er, að skjótra aðgerða sé þörf.
m^'n^amenn > Vestur-Evrópu halda því aftur á
1 fram að hættan sé ekki svo mikil og nægur
tími sé til þess að athuga ástandið án lögboða þeg-
ar í stað.
Á brúsana er notað efni úr klórflúorkolefnasam-
böndum, sem gengur undir vörumerkinu Freon.
Talið er að efnin komist óskert upp í ozonlagið í
20 til 25 km hæð og eyði ozonmagninu þar. Þessi
eyðing er talin vera um 2% á ári og muni hækka í
5% árið 2000. Ekki bætir úr skák sú tilgáta banda-
rísks vísindamanns nýlega, að klórvetni frá
sprengigosum valdi ef til vill jafnmikilli eyðingu á
ozonmagni háloftanna. Vert er að benda á, að
ozon er hættuleg lofttegund, sem veldur eitrun.
Bandarískir flugliðar hafa kvartað undan ozon-
eitrun á langtíma ferðunr yfir Kyrrahafið í 12-14
km hæð.
Gosmekkir, sem ná upp fyrir veðrahvörfin, þ.e.
upp i heiðhvolfin, hafa alltaf áhrif á veðráttuna
við yfirborðið. Fíngert gosrykið svífur í nokkur ár
Sunnudaginn 18. maí 1980 varð allmikið sprengigos ífjallinu
Sl. Helens í Washingtonfylki í Bandaríkjunum. Mökkurinn
náði í 18 km hœð, og talið er að um það bil 1 milljón tonn af
ösku hafi borizt upp 1 háloftin auk brennisteinsgufunnar.
Myndin sýnir gosöskuna í háloftunum yfir Bandaríkjunum 20.
maí, en askan barst nokkrum sinnum umhverfis jörðu og mun
sennilega valda örlítilli kólnun við yfirborðið. Höggbylgjan frá
sprengigosinu mceídist á síritandi loftvog í höfuðborginni
Washington 3 klst: og 20 mín. eftir gos í 3700 km fjarlœgð.
Afstyrk bylgjunnar má ráða, að orkan í sprengjugosinu hef
ur verið eins og í 10 megatonna vetnissprengju.
Upplýsingar og mynd úr bandaríska tímaritinu Weatherwise,
júníheftinu 1980.
ÆGIR — 99