Tímarit lögfræðinga - 01.01.1964, Blaðsíða 21

til sögunnar á miðöldum, vöknuðu með Germönum liug-
myndir um guðdómlegan uppruna réttarins. Fons Justi-
tiae Deus er orðalag Ágústínusar. Sagnir um uppruna
germanskra þjóða geta ekki heldur um neinn goðsögu-
legan, almáttugan löggjafa. Það er ekki fyrr en seint á
miðöldum, að Karl inikli meðal Þjóðverja og Ólafur
helgi meðal Norðmanna fá á sig svipmót slíks löggjafa
— að vísu á tíma, þegar menn liöfðu vanizt að hugsa
sér réttinn sem settan. En ennþá var sú hugmynd alls
ráðandi, að góður og réttlátur réttur væri gamall, og
gamall réttur væri góður. Hinar eðlilegu og óhjákvæmi-
legu breytingar á þessum rétti áttu sér stað liávaða-
laust, án þess að eftir þeim væri tekið; eigi var þörf
á að leggja úreltar réttarstofnanir hersýnilega niður né
heldur að setja nýjar vitandi vits á laggirnar Án þess
að geta kallazt heild har rétturinn ægishjálm yfir ein-
staklingnum, fjölskvldunni, þjóðinni og konunginum.
Konungurinn varð að lúta réttinum eins og hver annar.
Hann var vörður réttarins, æðsti dómari, en ekki lög-
gjafi. Ef hann gerðist brotlegur við réttinn, þá var þjóö-
inni ekki aðeins rétt heldur beinlínis skylt að snúast til
andstöðu gegn landsdrottni, sem gerðist réttar- og eið-
rofi.
Aðeins einstaka sinnum livarflaði sú spurning að
mönnum, hvað væri réttur. Fyrstu réttarúrskurðirnir
voru dómar, sem kveðnir voru upp í fágætum tilvikum;
þeir voru samdir á grundvelli þess heildarsafns réttar-
hugmyhda, sem fylgdi kvnslóðinni ómeðvitað frá manni
til manns. En dómurinn, sem á germönskum málum er
nefndur „dómr, dom, tuom“ andstætt nútímaþýzku
„Urteil“, er ekkert annað en vitnisburður sá, sem réttar-
þegnum virðist næst lagi, að lýsi réttarástandinu, og er
þvi fyrst og fremst réttarvísir eða leiðbeining. Það
breytti þvi hvorki til né frá, hvort sú réttarspurning,
sem fyrir dómsemjanda lá, var aðeins ímyndað (hy-
pothetisch) eða raunverulegt tilvik. Einnig fyrir hið al-
Tímarit lögfræðina
15