Tímarit lögfræðinga - 01.12.1982, Blaðsíða 15

lög í málum sem henni heyra til, dómsvald í klerka- og kristinréttar-
málum, umráð allra eigna hennar og aðra stjórn fjármála, skattfrelsi
og óskoraður réttur til að taka við sálugjöfum manna. Loks er minnt
á bannsakir sem menn fella á sig ef þeir brjóta boð og skipanir kirkj-
unnar.
Einstakar athugasemdir Árna biskups eru allar reistar á þessum
grundvelli, og þeim má skipa í nokkra meginflokka:9
I fyrsta lagi þær er lúta að rétti kirkjunnar til sakeyris og dóms-
valdi hennar í málum út af brotum á boðum og kenningu kirkjunnar.
Biskup vildi samkvæmt þessu ekki samþykkja, að konungur tæki
einn sakeyri af mönnum sem sekir yrðu um trúvillu, sbr. mannhelgi 2,
sem sjálfir týndu sér, sbr. mannhelgi 4, af þeim sem vanræktu að
gjalda hlut af helgra daga veiðum, sbr. landsleigubálk 69, eða gerðust
sekir um meinsæri, sbr. þjófabálk 21. — Ennfremur taldi biskup óbóta-
mál of mörg, sbr. mannhelgi 2. Flest þeirra voru einnig bannsakir svo
að líklega hefur biskup talið gengið á dómsvald kirkjunnar auk þess
sem mannúðarsjónarmið hafa ráðið.
1 öðru lagi snertu athugagreinir biskups dómsvald í tilteknum mála-
flokkum sem kirkjan hafði löngum helgað sér, einkum þeim er lutu að
hjúskap og erfðum.
Sem dæmi má nefna að biskup vildi ekki samþykkja ákvæði bókar-
innar um kvennagiftingar, sbr. kvennagiftingar 1, enda ætti biskup
„að hafa dóm yfir hjúskaparmálum". Ekki vildi hann samþykkja fyrir-
mæli bókarinnar um arftöku þeirra „sem giftast á laun, svo og prófan
og dóm, hversu hver er löglega til arfs kominn“, sbr. erfðatal 21. 1
kristinrétti Árna, sem lögfestur hafði verið á Alþingi 1275, er lýsing
forsenda fyrir gildum hjúskap, sbr. 23. kap., þannig að leynilegur hjú-
skapur var ólöglegur. Þá andmælti biskup ákvæðum lögbókarinnar „um
testament“. Ekkert segir að vísu í varðveittum textum Jónsbókar um
erfðaskrár, svo að ákvæði þar að lútandi hafa snemma verið felld
brott ef þau hafa verið í upphaflegri gerð. En athugasemd biskups get-
ur átt við ákvæði í erfðatali 22 um gjafir, og hefur hann þá líklega talið
að rétti manna til að gefa væru reistar of þröngar skorður. 1 kristin-
rétti Árna er hins vegar ýtarlega sagt fyrir um erfðaskrár og fast á
kveðið um frjálsan ráðstöfunarrétt. Ennfremur áskildi biskup kirkj-
unni allan rétt um arfsöl, sbr. eríðatal 30, en ákvæðinu hefur bersýni-
lega verið breytt að vilja biskups, ef til vill þégar á þingi 1281.
Þá vildi biskup ekki samþykkja að einn væri lögmaður yfir lands-
lögum og guðslögum. Reyndar er ekki ljóst við hvaða ákvæði er átt, en
það hefði falið í sér mikla skerðingu á dómsvaldi kirkjunnar ef kon-
185