Tímarit lögfræðinga - 01.12.1982, Blaðsíða 41

Þegar Kanadamenn tala um stjórnarskrá sína, eiga þeir við ýmis lög og
aðrar réttarheimildir. Af settum lögum er helst að geta Bresku Norður-Ame-
ríku laganna frá 1867. í lögum þessum sagði að breytingar á þeim skyldu
gerðar á þinginu í London eftir tillögum frá Kanada. Þetta var gert 23 sinnum
á 115 árum. Stjórnskipunarlögin, sem sett voru í fyrravor, afnema lagasetn-
ingarvald þingsins í London um kanadisk mál.
Hin nýju lög hafa ýmis nýmæli að geyma. Þar á meðal er:
Mannréttindaskrá, sem fyrr segir.
Yfirlýsing þess efnis, að menningararfur Kanadamanna sé marggreindur.
Yfirlýsing um rétt frumbyggja landsins.
Yfirlýsing um tekjujöfnun milli fylkja, sem fara skal um hendur alríkisstjórn-
arinnar í Ottawa.
Yfirlýsing um alríkiseign á náttúruauðlindum.
Ákvæði um, hvernig stjórnskipunarlögum landsins verði breytt. Auk áður-
nefnds ákvæðis um, að slíkar breytingar megi hér eftir gera innanlands, þ.e.
ekki á þinginu í London, eru reglur um, að breytingar megi gera með sam-
þykki þingsins í Ottawa og þinga a.m.k. 7 fylkja, enda þúi í þessum fylkjum
heimingur þjóðarinnar eða fleiri. Frá þessum reglum eru allfióknar undan-
tekningar, sem að vissu marki gera fylkjum kleift að lýsa því yfir, að stjórn-
skipunarbreytingar skuli ekki gilda um þau. Konungdæmið, skipun Hæsta-
réttar og viss tungumálaréttindi standa nema bæði Ottawa-þing og öll fylk-
isþingin vilji gera aðra skipan á.
Hin nýju stjórnskipunarlög eru ekki algerlega ný stjórnarskrá, sem kemur
í stað hinnar eldri. T.d. gilda lögin frá 1867 áfram með breytingum.
Undirbúningi hinna nýju stjórnskipunarlaga var hraðað, eftir að tillögur,
sem þá höfðu verið samdar, voru felldar í allsherjaratkvæðagreiðslu í Quebec-
fylki í maí 1980. Eftir að tilraun til að ná almennu samkomulagi fór út um
þúfur í september sama ár, fékk alríkisstjórnin samþykkta á þinginu í Ottawa
tillögu um þreytingar, sem gera skyldi án samþykkis fylkjanna. Átta fylkis-
stjórnir af tíu hófu málsóknir til að fá yfirlýsingar dómstóla um ólögmæti
þessarar þingsályktunar. Áfrýjunardómstólar í Manitoba og Quebec töldu
þingsályktunina fá staðist, en áfrýjunardómstóll Nýfundnalands taldi hana
ólögmæta. Hæstiréttur Kanada kvað upp dóm 29. september 1981. Varð nið-
urstaðan sú, að þingið í Ottawa hafi að formi til mátt gera ályktunina, en
samþykkt ríkisstjórnarinnar um ný stjórnskipunarlög hefði ekki verið í sam-
ræmi við þá venju, að lögunum frá 1867 yrði ekki breytt nema samþykki
fylkjanna væri fengið í verulegum mæli (a „substantial measure of provincial
consent“). Eftir viðræður náðist samkomulag milli stjórnarinnar í Ottawa og
níu af tíu fylkisstjórnum í nóvember 1981. í samræmi við það fjölluðu þáðar
deildir þreska þingsins um málið og samþykktu breytingu á lögunum frá
1867. Það var Quebec, sem skarst úr leik og vildi ekki fallast á hina nýju stjórn-
skipun. Var því enn lýst yfir, þegar hún var formlega staðfest í apríl, en ekki
mun það hafa verulega þýðingu. Önnur fylki í Kanada eru: Columbia, Alberta,
Manitoba, Saskatchewan, Ontario, New Brunswick, Nova Scotia, Prince
Edward Island og Newfoundland. (Heimild: Canada Weekly 28. apríl 1982).
Þ. V.
211