Tímarit lögfræðinga - 01.12.1982, Side 22

Reyndin varð sú að konungur fór með löggjafarvald ásamt Alþingi en
það var á fleiri en einn veg hversu hlutverkum var skipt. Stundum
virðist konungur hafa haft frumkvæði en oftast beindi Alþingi eða
aðrar samkundur landsmanna því til konungs að hefjast handa um
lagasetningu. Endanlegt samþykki Alþingis virðist þó alla jafna hafa
verið áskilið. Einnig kom fyrir að Alþingi setti lög án alls atbeina
konungs.18 Þegar lög voru ekki Ijós eða ákvæði vantaði voru gerðar
samþykktir eða dæmdir dómar um þau álitaefni sem risu og á þann
veg aukið við nýjum reglum.
Annars verður að hafa það í huga, þegar staða Alþingis gagnvart
konungsvaldinu er metin, að í Þingfararbálki 1-3 er gert ráð fyrir að
umboðsmenn konungs, sýslumenn, nefni 84 bændur til þingreiðar og
gildi sú skipan ævilangt. Síðan nefni þeir ásamt konungsskipuðum
lögmanni 36 til lögréttusetu, en sú skipan gildir aðeins fyrir hvert
þing.
Þá var það og hlutverk konungs að gæta friðar og halda uppi lögum
í þjóðfélaginu. Er m.a. vikið að þessu í Gamla sáttmála 1262-64 með
orðunum: „Hér í mót skal konungur láta oss ná friði ... “ Þetta hafði
verið skylda konungs frá fornu fari og varð einn vísir að því sem nú
er kallað framkvæmdavald.
Á Þjóðveldisöld hafði það verið í höndum sakaraðila sjálfs eða ein-
stakra goða, en með Járnsíðu og Jónsbók hvarf það að mestu til kon-
ungs og umboðsmanna hans, sýslumannanna. 1 Jónsbók er gert ráð
fyrir því að refsivald sé að mestu komið í hendur konungs. Umboðs-
menn hans hafa samkvæmt því ákæruvald 1 flestum sakamálum, þeir
nefna leikmenn í dóma, 6 eða 12, og lögmaður nefnir menn í lögréttu-
dóma á Alþingi. Þessir konungsskipuðu embættismenn staðfesta einnig
dómana. Enn fremur annast sýslumenn framkvæmd allra líkamlegra
hegninga. Ef refsing var sekt til einstaklings, bar sýslumanni að að-
stoða dómhafa við aðför.19
Til styrktar konungi og öðrum stjórnarstofnunum var lögð refsing
við ýmsum brotum gegn stjórnskipan og opinberu valdi. Þannig var
það talið níðingsverk að ráða lönd og þégna undan konungi, sá var
talinn óbótamaður er vóg lögmann fyrir rétta lögsögn og sektum varð-
aði að verjast lögmætri aðför. Sektir voru lagðir við því að rjúfa dóm
og gegna ekki ýmsum þegnskyldum svo sem að bera boð, flytja ómaga,
synja aðstoðar við aðför, synja að handtaka sakamann eða að fylgja
honum til refsingar. Enn fremur varðaði það sekt að sættast við þjóf
og drepa þannig niður rétti konungs, en þetta ákvæði mun almennt
hafa verið látið ná til launsátta.20
192