Tímarit lögfræðinga - 01.08.1987, Qupperneq 80

Sú niðui'staða að stefnendur hafi verið ráðnir skipverjar á Reyni
GK er björgunin átti sér stað er líklega hafin yfir allan vafa. Þess er enn-
fremur að geta að þrír af fjórum stefnendum voru yfirmenn þannig að
uppsagnarfi-estur þein-a var þrír mánuðir, sbr. 2. mgr. 13. gr. sjóml.
67/1963. Sú röksemd skipverjanna að þeir hafi verið ráðnir í þjónustu
útgerðarinnar án þess að vera skipverjar á Reyni stenst ekki. Slík
staða er óhugsandi nema í þeim tilfellum að skipverjar séu ráðnir
til útgerðar án þess að ráðningin taki til ákveðins skips. Slíkir ráðn-
ingarsamningar munu fátíðir ef ekki óþekktir hér á landi.
Meginspurningin sem þurfti að svara í málinu var hvort skipverjar
gætu átt rétt til björgunarlauna fyrir þátttöku í björgun eigin skips.
Skv. meginreglunni í 1. mgr. 164. gr. núgildandi sigll. nr. 34/1985, sbr.
199. gr. sigll. 66/1963, á hver sá sem bjargar og hver sá er veitir að
björgun rétt til björgunarlauna. Enda þótt ekki sé gerð sérstök tak-
mörkun í lögunum hafa fræðimenn verið sammála um að gera verði
undantekningu frá þessari meginreglu um þá menn sem eru á hinu
nauðstadda skipi.3 Vafi er hins vegar um nánari útfærslu á þeirri und-
antekningu. Ekki er að sjá að neinir dómar hafi gengið á Norðurlönd-
um um stöðu áhafnar að þessu leyti fyrr en umræddur dómur Hæsta-
réttar.
Af dómi Hæstaréttar verður ályktað að rétturinn hafi ekki viljað
móta afdráttarlausa reglu um að skipverjar gætu aldrei unnið til björg-
unarlauna fyrir björgun eigin skips. Rík áhersla er á það lögð að skip-
verjar hafi ekki unnið neitt umfram það er þeim var skylt. Því er hins
vegar ósvarað hversu ríkar starfsskyldur skipverja eru í þessu efni.
Lagaákvæði um starfsskyldur skipverja er að finna bæði í sjóml. og
sigll. Varðandi skipstjóra er mikilvægast í þessu sambandi ákvæðið í
11. gr. sigll. 34/1985, en í upphafi greinarinnar segir orðrétt: „Ef skip
kemst í sjávarháska er skipstjóra skylt að gera allt, sem hann má, til
bjargar mönnum, skipi, farmi og öðrum fjármunum .. . “ Um starfs-
skyldur annarra skipverja er almennt ákvæði í 58. gr. sióml. 35/1985,
einkum 3. mgr., sbr. einnig ákvæðið um agavald skipstjóra í 70. gr.
Þrátt fyrir töluverðan mun á orðalagi ákvæðanna verður ekki dregin
sú ályktun að skyldur skipverja séu verulega minni en skipstjóra, á
honum hvílir hins vegar að stjórna mannskapnum, og til þess eru hon-
um veitt víðtæk úrræði í sjóml.
3 Sjá m.a. Brækhus, tilv. rit, bls. 32-37, Kjeld Rosenmeyer, S0ret, bls. 437-8, Thor Falkanger
og Hans Jacob Bull, Innf0ring i Sj0rett, bls. 243. í sjórétti Ólafs Lárussonar, bls. 154 í
1. útg. og bls. 91 f 2. útg. er talið að skipverjar geti alls ekki unnið til björgunarlauna.
Þeirri lögskýringu hefur nú verið hafnað.
74