Tímarit lögfræðinga - 01.12.1995, Page 4

Það gefur auga leið að dómarar og lögmenn hljóta að fylgjast með þeirri
umræðu og gagnrýni sem beinist að þeim og vega og meta réttmæti hennar.
Þeirri gagnrýni hefur löngum verið beint að dómstólum að afgreiðsla dómsmála
gangi hægt úr hófi fram, og hefur sú gagnrýni iðulega verið réttmæt. Það hefur
þó verulega miðað í þá átt að hraði málsmeðferðar verði viðunandi, og á það
jafnt við um héraðsdómstóla og Hæstarétt. Það skaut því nokkuð skökku við
þegar ekki alls fyrir löngu kom fram sú gagnrýni að nú væru dómarar teknir til
við að afgreiða mál með of miklum hraða. Öðru vísi mér áður brá kynni ein-
hver að segja.
Þá hefur þeirri gagnrýni verið töluvert beint að dómstólunum að vægt sé tekið
á kynferðisbrotum, ýmist sýknað eða refsað vægilega. I skýrslu ríkisstjómar
íslands til Sameinuðu þjóðanna um stöðu jafnréttis á Islandi frá því í mars 1995
segir orðrétt:
Refsirammi vegna nauðgunarbrota er nokkuð rúmur hér á landi. Þannig má dæma
mann til allt að 16 ára fangelsisvistar vegna nauðgunarbrots. Reynslan sýnir þó að
refsingar eru mun vægari en refsiramminn gefur til kynna. Undanfarið hefur algeng-
asta refsing fyrir nauðgun verið óskilorðsbundið fangelsi í 18-24 mánuði, sem er
styttri refsing en tíðkast víðast hvar í nágrannalöndunum. Skaðabætur og miskabætur
til þeirra sem nauðgað hefur verið hafa einnig verið lægri hér en hjá nágrannaþjóð-
unum.
Ekki hefur fengist upplýst, þrátt fyrir nokkrar tilraunir í þá átt, hvaða saman-
burður hefur verið gerður sem sú niðurstaða byggist á að refsingar í nauðgun-
armálum séu vægari hér á landi en víðast hvar í nágrannalöndum okkar. Þegar
talað er um nágrannalönd koma hin Norðurlöndin fyrst upp í hugann, það em
þau lönd sem við berum okkur gjarnan saman við. Þessi lönd búa við skylt rétt-
arfar og refsirétt. Að tilstuðlan Alþjóðasamtaka dómara var á þessu ári gerð
athugun á því hver væri dæmigerð refsing fyrir nokkrar tegundir afbrota þ.á m.
nauðgunarbrot. Hún leiddi í ljós að dæmigerð refsing fyrir nauðgunarbrot er
svipuð í Noregi og hér á landi, vægari í Finnlandi, mun vægari í Danmörku en
þyngri í Svíþjóð. Refsingar fyrir nauðgunarbrot voru nokkm þyngri í Sviss og
Hollandi og mun þyngri í Frakklandi, Bretlandseyjum, Lúxemborg og írlandi.
Eru þá nefnd þau ríki sem tóku þátt í könnuninni og næst okkur eru. Athygli
skal vakin á því, sem engum þarf þó að koma á óvart, að þyngd meðalrefsing-
arinnar er mun nær því að vera í hlutfalli við lágmark refsirammans en hámark.
Þetta ættu þeir að hafa í huga sem þyngja vilja refsingar.
Alkunnug er sú regla að sakaður maður skal talinn saklaus þar til sekt hans er
sönnuð og er svo orðuð á latínu: in dubio pro reo, vafi er sakbomingi í hag.
Reglan er komin úr Rómarrétti og telst aldur hennar í þúsundum ára. Hún hefur
ásamt fleiri reglum Rómarréttar verið talin ein af grundvallarreglum réttarríkis-
ins og sú mikilvægasta. Það ríki sem ekki hefur hana í heiðri er ekki talið til
réttarríkja. Svo einfalt er það. Þessari reglu hefur að vísu verið misjafnlega vel
fylgt í aldanna rás en staðhæfa má að hún sé í fullu samræmi við almenna réttar-
246