Tímarit lögfræðinga - 01.12.1995, Blaðsíða 14

hin fullkomnu lög. Það er sagt að hlutverk þeirra hafí einungis verið gyllt í
ræðum mælskumanna og í kennslustundum.31
Kenning Rómarréttar um náttúrurétt endurspeglast vel í skrifum Cícerós.32 Rit
hans höfðu mikil áhrif. Cíceró skilgreindi náttúrurétt - hin sönnu lög - sem sam-
svörun heilbrigðrar skynsemi og eðlis hlutanna.33 Þessi lög væru algild, og maður
kæmist að hinu óbreytanlega eðli þeirra með því að nota skynsemina, líkt og þegar
við spyijum í dag í lögfræðinni hvað „hinn skynsami maður myndi gera“. Hugs-
unin er sem sagt sú að maðurinn hafi skynsemi og þegar henni sé rétt beitt, þegar
hún sé notuð á réttan hátt, þ.e. í samræmi við eðli hluta og grundvallarlögmál, þá
sé hún tæki til þess að finna hin réttu svör. Með skynseminni finnum við þannig
grundvallarreglur laganna. Rómveijamir lögðu þannig til náttúruréttarkenning-
arinnar hugmyndina um skynsemi mannsins eða hyggjuvit.34
Samkvæmt Rómarrétti var ekki litið svo á að náttúruréttur væri æðri settum
rétti þannig að hinn síðarnefndi viki ef árekstur yrði.35 Cíceró mun hafa verið
fyrstur til að halda því fram að lög sem stönguðust á við náttúrurétt væru ógild.
Ef einhver löggjafi, sagði hann, myndi mæla fyrir um að þjófnaður eða fölsun
erfðaskrár væru löglegar athafnir, þá væru það ekki lög frekar en samþykktir
gerðar á fundi í bófaflokki.36
KRISTIN KIRKJA OG TÓMAS FRÁ AKVÍNÓ
Kristnir heimspekingar og kennifeður tileinkuðu sér kenningu Stóumanna um
náttúrurétt. Páll postuli talar til dæmis um kröfu lögmálsins sem er „ritað í hjört-
um“ heiðingjanna.37 Heilagur Ágústínus kirkjufaðir38 setti fram þá hugmynd að
maðurinn hefði verið frjáls og búið við náttúrurétt til syndafallsins en eftir það
hefði hann verið í fjötruin syndar og settra laga.39
31 Sama rit, bls. 28.
32 Marcús Túllíus Cíceró (106-43 f. Kr.), rómverskur stjómmálamaður, mælskumaður og rit-
höfundur. Varðandi náttúrulög er oft vitnað í rit hans De Re Publica, tilvitnunin hefst svona:
„Sönn lög eru heilbrigð skynsemi sem eru í samræmi við náttúruna; þau gilda alls staðar, eru
óumbreytanleg og eilíf', III. 22,33.
33 Lloyd, sama rit, bls. 108.
34 Finnis kallar þetta „practical reasonableness“, sem hér er ýmist þýtt sem „verkleg skyn-
semi“, „hyggjuvif ‘ eða „viturleiki".
35 d'Entréves, sama rit, bls. 34. Sjá nánar um ius naturale og ius gentium hjá B. Nicholas.
sama rit, bls. 54 o. áfr.
36 Lloyd. sama rit, bls. 108.
37 Rómverjabréf: 2:14-15, sbr. Encyclopedia Britannica, „natural law“.
38 Heilagur Agústínus kirkjufaðir (354-430), biskup í Hippo í N-Afríku, var einn mesti
hugsuður kristinnar kirkju í fornöld.
39 Encyclopedia Britannica, „natural law“.
256