Tímarit lögfræðinga - 01.12.1995, Side 35

sem skipta máli. Dómari hefur veruleg áhrif á gagnöflun bæði með afskiptum
af henni og með því að afla sjálfur gagna. Sérreglur um gagnaöflun í forsjármál-
um eru í 60. og 61. gr. barnalaga (bl.) svo og í 3. og 4. mgr. 34. gr. sömu laga.
A. Dómari afiar sjálfur gagna
1. Sérfræðilegar álitsgerðir, sbr. 3. mgr. 60. gr. bl.
2. Umsögn bamavemdarnefndar, sbr. 3. mgr. 34. gr. bl.
3. Könnun á viðhorfi barns. Barn á í vissum tilfellum rétt á að tjá sig en
um það segir nánar í 4. mgr. 34. gr. bl.
a. dómari ræðir einslega við barn, sbr. 61. gr. bl.
b. dómari felur sérfræðingi að ræða við barn, sbr. 4. mgr. 34. gr. bl.
4. Dómari getur kallað aðila og vitni fyrir dóminn, sbr. 3. mgr. 60. gr. bl.
B. Dómari getur lagt fyrir málsaðila að afla gagna, sbr. 2. mgr. 60. gr.
1. Gögn sem dómari tiltekur, t. d. læknisvottorð, sakavottorð.
2. Skýrslur sérfróðra matsmanna, sbr. reglur laga um meðferð einkamála
um dómkvadda matsmenn, sbr. 2. mgr. 60. gr. barnalaga.
C. Forræði málsaðila á gagnaöflun
Forræði málsaðila á gagnaöflun er í meginatriðum þannig háttað að um hana
fer samkvæmt lögum um meðferð einkamála með þeim takmörkunum sem
leiða af sérákvæðum barnalaga þar sem dómara er falið að hafa afskipti af
gagnaöflun. Reglur þessar geta verið örðugar í framkvæmd eins og komið
verður nánar að hér á eftir.
D. Hlutverk dómara við gagnaöflun
í greinargerð með barnalögunum frá 1992 kemur fram að fyrir gildistöku
laganna hafi í framkvæmd verið mjög fátítt að leitað væri úrlausnar dómstóla í
forsjárdeilum. í bamalögum nr. 20/1992 er gert ráð fyrir því að forsjármál sæti
úrlausn dómstóla nema aðilar séu sammála um að fela dómsmálaráðuneytinu
úrskurðarvald. Segir ennfremur í greinargerðinni með lögunum að rétt þyki að
foreldrar eigi þess kost samkvæmt hinum nýju lögum að leita úrlausnar dóms-
málaráðuneytisins enda væri löng hefð fyrir þeirri málsmeðferð hér á landi og
ráðuneytið búi að mikilli reynslu í meðferð þessara mála. Reynsluleysi dómara
í forsjárdeilum hefur því eflaust verið umhugsunarefni margra dómara og lög-
manna við gildistöku laganna þann 1. júlí 1992.
Ágreiningur um forsjá barns er oft afar vandasamt úrlausnarefni. Dómarar
sem fá slík mál til meðferðar þurfa að hafa nokkra sérþekkingu á málefnum
bama, vita hverjar þarfir þeirra em, hvaða atlæti þeim er nauðsynlegt í uppvext-
inum og hvað bömum getur verið skaðlegt. Sérstaklega reynir á dómarann
varðandi gagnaöflun í forsjármálum en eins og áður sagði hefur dómari veruleg
afskipti af henni. Einnig þarf dómarinn að meta hvemig best verði að því staðið
að gefa bami tækifæri til að tjá sig en samkvæmt 4. mgr. 34. gr. barnalaga er
skylt að veita bami sem náð hefur 12 ára aldri kost á að tjá sig nema telja megi
að slíkt geti haft skaðvænleg áhrif á barnið eða sé þýðingarlaust fyrir úrslit
málsins. Ennfremur segir að rétt sé einnig að ræða við yngra barn eftir því sem
á stendur miðað við aldur þess og þroska.
277